80 Χρόνια από τη “Μάχη των Οχυρών”

ΙΩΑΝΝΑ ΦΩΚΑ*
Αρχαιολόγος, Ιστορικός & Συγγραφέας

80 χρόνια συμπληρώθηκαν από τις Ηρωικές μάχες των Ελλήνων στα βουνά της Ηπείρου της Μακεδονίας και της Αλβανίας. Η αγάπη τους για ελευθερία ένα ουράνιο μετέωρο στα μάτια όλης της οικουμένης, Στρατός και Λαός αδιάσπαστα ενωμένοι, και εφ’ ω καθείς ετάχθη, αντιμετώπισαν την δολιότητα της Ιταλίας και την κτηνώδη επιθετικότητα της Γερμανίας, με μια ψυχή, με ένα σύνθημα, την Τιμή και Δόξα της Ελλάδος! Όλοι έκτοτε αναφέρονται στο μεγάλο ΟΧΙ της Ελλάδος, του Βασιλέα Γεωργίου Β’, του Εθνικού Κυβερνήτη Ιωάννη Μεταξά και του Πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή, μία ηρωική στάση που συγκλόνισε τους πάντες. Μία μικρή Ελλάδα δίδαξε και πάλι με τις αξίες της και το θάρρος της όλο τον κόσμο.
«Σήμερον αναλαμβάνομεν σκληρότατον αγώνα, με μέσα τελείως άνισα» είχε πει ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς στο Υπουργικό Συμβούλιο, τα χάραμα της 28ης Οκτωβρίου, αμέσως μετά την επίσκεψή του Γκράτσι στην οικία του στην Κηφισιά. «Και δεν πρέπει να αυταπατώμεθα ότι θα πολεμήσωμεν μόνο τους Ιταλούς. Τα συμφέροντα του Άξονος είναι αναπόσπαστα και αργά η γρήγορα θα πολεμήσωμεν και τους Γερμανούς. Ο πόλεμος που σήμερα αναλαμβάνει το Έθνος είναι μόνο και μόνο πόλεμος τιμής και επειδή πιστεύω βαθύτατα ότι αι ηθικαί αξίαι τελικώς θα θριαμβεύσουν επί των υλικών, έχω απόλυτον πεποίθησιν ότι η Νίκη θα είναι τελικώς με το μέρος των Συμμάχων. Η τύχη του πολέμου δεν θα κριθεί στην Βαλκανικήν», είχε σημειώσει στο Ημερολόγιό του την άνοιξη του 1940, πριν ακόμα γίνει η επίθεση των Ιταλών στην Ελλάδα. Είχε προβλέψει και προφητεύσει και το τέλος του πολέμου. «Ο πόλεμος θα βαστάξει πολύ καιρό. Θα συμβεί τίποτε εις το μεταξύ σε άλλο μέρος της γής; Π.χ. στον Ειρηνικό;». «Από την στιγμήν αυτήν» συνέχισε στο Υπουργικό Συμβούλιο της 28ης Οκτωβρίου, «είναι περιττό να προσθέσω ότι η κατεύθυνσις του Έθνους είναι μία και μόνη και ότι οιαδήποτε κριτική θα θεωρηθεί ως ηττοπάθεια. Είμαι βέβαιος εν τούτοις, ότι το Έθνος θα απαντήση ως είς άνθρωπος εις την φωνή της Πατρίδος και όλοι θα αντιληφθούν ότι ο αγών αυτός είναι υπέρ βωμών και εστιών. Και ότι ουδέποτε η Πατρίς μας διέτρεξε παρόμοιους κινδύνους από την εποχή των Μηδικών πολέμων». Με την φράση «Νυν υπέρ πάντων Αγών», δηλαδή με το σύνθημα του Θεμιστοκλή προς τους Σαλαμινομάχους, έκλεισε το διάγγελμα του προς τον Ελληνικό Λαό για να τονίσει ακριβώς τον μεγάλο κίνδυνο που διέτρεχε η Ελλάδα.

Την απόφαση να αντισταθεί η Ελλάδα σε πιθανή Ιταλική επίθεση είχε πάρει ο Μεταξάς από την στιγμή που οι Ιταλοί προσάρτησαν την Αλβανία την άνοιξη του 1939, θέτοντας από το 1936 την Ελλάδα στο πλευρό των Συμμάχων, πριν ακόμα προκύψει ο αναμενόμενος πόλεμος. Όμως δεν ήταν μόνο το ηρωικό πνεύμα των Ελλήνων και η έμφυτη ομοψυχία που λειτούργησε στα σύνορα και στα μετόπισθεν. Η ομοψυχία προέκυψε και μέσα από τα πολλά έργα, νόμους και δίκαιες παροχές σε κάθε κοινωνική ομάδα που είχε ανάγκη στήριξης. Η ηθική και η υλική προετοιμασία, με σωστή νομοθεσία, βοήθησε και τις συνεργασίες διαφορετικών κοινωνικών ομάδων που μέχρι τότε είχαν αντικρουόμενα συμφέροντα και αντιθέσεις, όπως οι ναυτεργάτες με τους πλοιοκτήτες ή οι εργάτες με τους εργοστασιάρχες. Οι συνεργασία ατόμων και κοινωνικών ομάδων έγινε με στόχο και σκοπό ένα ιδανικό, την Ελλάδα, την δόξα της και την τιμή της. Δηλαδή ένα όραμα κοινό σε όλους ήταν που έφερε το αποτέλεσμα της ομοψυχίας, το πρώτο ζητούμενο από τον στρατηγό επιτελάρχη του αγώνα Ιωάννη Μεταξά, μόλις ανέλαβε την διακυβέρνηση στις 30 Απριλίου 1936.

Την ενοποίηση του πληθυσμού των απομεμακρυσμένων περιοχών, στο κυβερνητικό έργο και την ενημέρωση της νεολαίας και των παιδιών ανέλαβε η οργάνωση της Ε.Ο.Ν, τα παιδιά του, όπως τα αποκαλούσε. Το σκεπτικό ήταν σωστό και απέδωσε έργο την δύσκολη ώρα. Η επόμενη ενέργεια για την ηθική προπαράσκευή του κόσμου ήταν οι 250 ομιλίες του στο διάστημα της διακυβέρνησης, δημιουργώντας μία στενότερη επαφή με τους ανθρώπους και τα προβλήματα τους, ενθαρρύνοντας τους ή δίνοντας λύσεις και οδηγώντας με λόγια. Στο πλαίσιο αυτό εντυπωσιακή είναι η ομιλία του στους τεχνικούς σχετική με τα ΟΧΥΡΑ. Παραθέτω αποσπάσματα.
«Μήπως δεν συμμετέχετε εις την πολεμικήν παρασκευήν της χώρας;» είπε απευθυνόμενος κατά το γεύμα που έγινε προς τιμήν των Ελλήνων τεχνικών στο ξενοδοχείο Κing George, στις 22 Απριλίου 1939, σε ενθουσιώδη μεγάλη συγκέντρωση.
«Μήπως δεν είναι έργον σας τα οχυρώματα; τα οποία στεφανώνουν τα σύνορά μας, Μήπως δεν είναι έργον σας οι δρόμοι οι στρατιωτικοί; οι οποίοι διασχίζουν την βόρειον Ελλάδα; μήπως δεν είναι έργο σας οι σδηρόδρομοι; όχι βέβαια μεγάλης εκτάσεως οι οποίοι γίνονται σήμερον; Μήπως δεν είναι έργον σας τα επάκτια οχυρώματα της χώρας; Ιδίως τα επάκτια οχυρώματα του Σαρωνικού εις τα οποία ελύθησαν προβλήματα τεχνικά πσπουδαιότατα; μήπως δεν είναι έργον σας όλη η βιομηχανική πραρασκευή; Αλλά βέβαια δεν είναι το καθ’αυτό έργον σας. Βέβαια το κύριο έργον σας είναι το ειρηνικόν. Και με όλην μας την ψυχήν την περιμένομεν και την ελπίζομεν την περίοδον αυτήν και προσεχώς …»
Δεν σταματάει εδώ την ομιλία του ο Πρωθυπουργός, θέλει να πληροφορήσει το κοινό του για το πως έγιναν όλα αυτά τα έργα, με τι δαπάνες και οικονομικούς πόρους και από ποιούς.
«Εις το διάστημα αυτό εδαπανήθησαν 3 δισεκατομύρια δραχμών χωρίς καμίαν ξένην βοήθειαν. Ημείς δεν ηθελήσαμεν να καταφύγωμεν εις εξωτερικά δάνεια. Εθεώρησα πάντοτε ότι προς εκτέλεσιν μιάς τέτοιας πολιτικής τα εξωτερικά δάνεια είναι το χειρότερον μέσον….τα οποία προυποθέτουν δια να είναι υγιής η οικονομική αυτή πράξις τα έργα αυτά να παράγουν συνάλλαγμα και τόσον όσον να είναι ικανόν να υπερβαίνει την υπηρεσίαν των δανείων. Αλλά τούτο δεν συμβαίνει. Και δια τούτο εχρωκόπησε δύο φορές η Ελλάδα, μία φορά παλαιότερα και άλλην μία φοράν πολύ κοντά μας. Ομολογώ ότι δεν έχω όρεξιν να την χρεωκοπήσω και εγώ δια τρίτην φοράν. …»

Συνεχίζοντας και αναπτύσοντας την ομιλία του προβάλει όλο το σκεπτικό του για τους ανθρώπους που εξετέλεσαν τα έργα, που τον έχει οδηγήσει σε αποφάσεις όχι μόνο λόγω του επερχομένου πολέμου αλλά λόγω της πίστης που είχε ο ίδιος στις δυνατότητες και ικανότητες των Ελλήνων, σημαίνοντας επαίνους για την συμβολή και τις ικανότητες όλων. «Η δευτέρα αρχή και η δευτέρα κατεύθυνσις μας είναι ότι τα έργα αυτά έπρεπε να σχεδιασθούν και να εκτελεσθούν από Έλληνας. Ενθυμούμαι και ενθυμείσθαι παλαιότερον, πολλοί από εσάς που είχατε συνεργασθεί μαζί μου όταν ήμουν Υπουργός της Συνγκοινωνίας επί κομματικού καθεστώτος, πόσον επάλαισα δια να κάμουν τα έργα οδοποιίας Έλληνες τεχνικοί και ελληνικοί τεχνικοί οργανισμοί. Τώρα που τα χέρια μου είναι ελεύθερα εννόησα και εννοώ όλα τα τεχνικά έργα να μελετηθούν και σχεδιαστούν από Έλληνας τεχνικούς και Έλληνας Μηχανικούς ….Έχω πεποίθησιν είς το μυαλό των Έλλήνων, είτε τεχνικός κόσμος είναι, είτε βιομήχανοι είναι, είτε έμποροι είναι, είτε γεωργοί είτε αγρόται είτε εργάται είτε στρατιώται, είτε ναύται, είτε αεροπόροι και πιστεύω ότι είναι από τα πρώτα μυαλά του κόσμου».
Ο λόγος που κάνει αυτήν την συνάντηση και ομιλία προς τους μηχανικούς και τεχνικούς εκείνες ακριβώς τις ημέρες είναι γιατί μόλις είχε συμπληρώσει την περιοδεία του στα σύνορα, όπου προφανώς είχε δει σε προχωρημένο στάδιο τα έργα της οχύρωσης, που προσωπικά ο ίδιος είχε προτείνει και παρακολουθήσει από την αρχή, πιθανότατα δίνοντας και κάποιες συμβουλές αφού η ειδικότητα του ήταν αξιωματικός του μηχανικού και οι γνώσεις του είχαν δοκιμασθεί στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, αντιπαραθέτοντας τότε τον ελληνικό στρατό στην επιθετικότητα των Βουλγάρων και κρίνοντας επί τόπου τις αδυναμίες των συνόρων.

Οι επισκέψεις του στα Οχυρά ως Πρωθυπουργού αρχίζουν από τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1936, όταν ευρισκόμενος στην Θεσσαλονίκη για τον εορτασμό της επετείου των Βαλκανικών Πολέμων, προχώρησε στη συνοριακή γραμμή. Μετά την Θεσσαλονίκη πήγε τις Σέρρες και την Κομοτηνή. Το 1937 συνέχισε ως στην Θράκη ενώ το 1938 επέστρεψε και πάλι στις Σέρρες και στην θεσσαλονίκη. Η τελευταία του επίσκεψη στα σύνορα της Μακεδονίας όπως βλέπουμε στο Ημερολογιό του ήταν το 1939, ξεκινώντας από την Θεσσαλονίκη, Ορεστιάδα, Διδυμότειχο, Φέρρες, Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Ξάνθη, Καβάλα, Δράμα, καταλήγει πάλι στην Θεσσαλονίκη με κάθε μυστικότητα των διαδρομών του.
Εξι μήνες αργότερα ο πόλεμος έχει εκραγεί ο Μεταξάς με ψυχραιμία συνεχίζει το έργο της ενημέρωσης του λαού και με ευγνωμοσύνη αναφέρεται προς όλους για την συμμετοχή τους με προθυμία στο κυβερνητικό έργο. Τον Νοέμβριο του 1939 ομιλεί στους ναυτεργάτες του Πειραιώς, στους φαρμακοποιούς, στους γεωργούς και στους κτηνοτρόφους. Δεν σταματά ούτε ώρα.

Στα 80 χρόνια που μεσολάβησαν έκτοτε έχουν ακουστεί πολλές γνώμες, ιστορικών, μηχανικών, τεχνικών, στρατιωτικών ή απλών πολιτών, για την χρησιμότητα της κατασκευής των ΟΧΥΡΩΝ, όμως κανείς δεν βρέθηκε που να μην θαυμάσει την αρτιότητα, την τελειότητα και ταχύτητα της κατασκευής τους και τον θαυμασμό για αυτό το μεγαλεπίβολο τεχνικό έργο, μοναδικό σε έκταση επί Ελληνικού εδάφους. Κάτι που έγινε με ελληνικά χέρια, κεφάλαια και τεχνογνωσία και πατέντες στα υλικά, μα πιο πολύ με εθνική υπερηφάνεια. Όσο και αν προσπαθούν να υποτιμήσουν την αξία των Οχυρών και την αποτελεσματικότητα στον αγώνα να κρατηθεί εκτός συνόρων ο εχθρός, η ουσία είναι μία, ότι εκεί σταμάτησε ο εχθρός και σελίδες ηρωισμού και δόξας γράφτηκαν από τους υπερασπιστές τους εις δόξαν των Ελλήνων ανά τους αιώνες. Τα οχυρά δοκιμάστηκαν και άντεξαν, αντιστάθηκαν και καθυστέρησαν τον εχθρό και άφωνη άφησαν όλη την ανθρωπότητα.

Μία ανταπόκριση από τα ΟΧΥΡΑ δημοσίευσε ο Σ. Πάνου στις 18 Ιανουαρίου 1941, ως απεσταλμένος της εφημερίδας Η ΝΙΚΗ, σημειώνει: «Σ’ ένα γαλανό ποτάμι που σαν φίδι πελώριο απλώνεται ανάμεσα σε γραφικά λειβάδια, ο αμύητος δεν ευκαιρεί να χαρή ολόψυχα την ωμορφιά της ανυπέρβλητης φύσεως. Τον παρασύρει η έκστασις και το όνειρο. Δύσκολα θα αντιληφθή την αναδημιουργία, που αθόρυβα αδιατυμπάνιστα, συνετελέσθη ολόγυρα του. Θαυμάζει αυτούς τους λόφους με την πολύχρωμη φυτεία, την πλαγιά εκείνη που γέρνει με νωχέλεια στον ψίθυρο του νερού. Δεν βλέπει τίποτε άλλο. Έτσι έπρεπε. Ο Ι.Μεταξάς ποποθέτησε την ασφάλεια της Ελλάδος εκεί που κανένα βάσκανο μάτι δεν θα μπορούσε να την επιβουλευθή, μου ετόνισε ο ευγενικός στρατιωτικός διοικητής της τρίτης γραμμής επιθέσεως και αμύνης των συνόρων μας. Ψηλότερα ακόμη. Φαράγγια και δρυμοί ατραποί που τις περνούν τα άγρια του λόγγου, λύκοι και ζαρκάδια και αγριόχοιροι. Προσοχή! Αποκαλυφθείτε. Από εδώ δεν περνούν. Τον χάλυβα αυτόν που τον έκανε τοίχος απροσπέραστο η πανελλήνια δύναμις, τον εγκατέστεισε σοφά και μετρημένα το τετράγωνο μυαλό του Αρχηγού. Εδώ εδούλεψαν με το αίμα της ψυχής τους ο Κυβερνήτης και οι συνεργάτες του. Δύο λέξεις αρκούν. Έκτασις απόρθητος (…)  Ελάτε όμως τώρα μαζί μου να ανοίξουμε διακριτικά την πόρτα της ψυχής των φρουρών της Πατρίδος. Είναι ψυχικώς έτοιμοι να φανερώσουν τις λαχτάρες και τις νοσταλγίες τους. Μέσα στα θυλάκια του αμπέχωνου κρύβουν την αυτοσχέδια, την πηγαία τους έμπνευση και τον ενθουσιασμό. Εμπρός λοιπόν η Νίκη είναι δική των. Απευθύνεται στις γενναίες ψυχές, στους ανθρώπους που έχουν λυτρωθεί από την ρουτίνα και την μικρότητα. Και οι άνθρωποι αυτοί, εδώ ψηλά, είναι αετοί που τεντώνουν προστατευτικά τα αγέρωχα φτερά τους στο Εθνικό μας στερέωμα».
«Ο στρατιώτης Απόστολος θεοδώρου λέει: «Με την Νίκη στέλνω αδελφικό χαιρετισμό στα παιδιά της Αθήνας. Να έχουν θάρρος και εμείς φυλάμε παληκαρίσια τα σύνορα αυτά. Να μας ζήσει ο βσιλιάς και ο Καπετάνιος μας Μεταξάς». Εκεί επάνω η δύναμις της Πατρίδος και η βαθύτατη πίστις στα πεπρωμένα της. Ο Διοικητής του Οχυρού μου είπε εμφαντικά. «ουδέν εχθρικόν σημείον τυγχάνει απυρόβλητον. Ο επιτιθέμενος θα συναντά αυτομάτως τον θάνατον».
Έλληνες και ξένοι ομιλούν για τα οχυρά της «Γραμμής Μεταξά» που με διεθνή αναγνώριση αναφέρονται σήμερα ως «Metaxas line». Είναι ευχής έργο να διατηρηθούν και να αποτελέσουν σημείο επίσκεψης των ξένων και τόπο σεβασμού ιερό προσκύνημα εκ μέρους των Ελλήνων από τις γενεές που ακολουθούν. Το οφείλουμε στην μνήμη των ηρωικώς πεσόντων αγωνιστών.

Εκτός από τεχνικό έργο προστασίας της ελευθερίας τα ΟΧΥΡΑ αντανακλούν ένα μεγαλύτερο πνευματικό μήνυμα, την φροντίδα της πολιτείας για τον στρατιώτη που θα αμυνθεί για την ελευθερία αρχών, ιστορίας και ζώντων πολιτών. Ο Ιωάννης Μεταξάς επισημαίνει : «Άνευ πνευματικής επικρατήσεως ουδείς υλικός αγών δύναται να υπάρξη, ούτε δύναται να έχει διάρκειαν. Επομένως είναι ανάγκη η πνευματική στρατιά του τόπου τούτου να αρχίσει τον αγώνα αυτόν, καθαρώς πνευματικό αγώνα, καθαρώς αγώνα υπέρ των ιδεών και των ιδανικών εκείνων, τα οποία η ημετέρα φυλή εξεπροσώπησε και υπερήσπισεν από μακρών χιλιετηρίδων και δια τα οποία εθυσιάσθη τόσας φοράς».

Αιωνία η μνήμη των Ηρώων του 1940-1941.

INFO⊃ H Ιωάννα Ευγενίου Φωκά, είναι εγγονή του Ιωάννη Μεταξά. Κατοικεί στην Κηφισιά, στην οικία του Ιωάννη Μεταξά, την οικία του ΟΧΙ. Απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τμήμα ιστορικό και αρχαιολογικό, ως συγγραφέας καταγράφει και ασχολείται με όσα αφορούν την πνευματική κληρονομία, ιστορία και την υστεροφημία του Ιωάννη Μεταξά, όπως και τις δωρεές του ιδίου και της οικογένειάς του, της συζύγου του Λέλας και των δύο θυγατέρων του Λουκίας και Νανάς, προς την Βουλή των Ελλήνων, σύμφωνα με την δική του επιθυμία και διαθήκη. Από το 2008, προς ενημέρωση του κοινού δημιούργησε τον κόμβο www.ioannismetaxas.gr, και την σελίδα fb, “Ιωάννα Φωκά-Μεταξά”, προς ενημέρωση του κοινού και των ερευνητών, με κείμενα της ιδίας και σε pdf το Ημερολόγιό του Ι. Μεταξά, τους Λόγους, την αρθρογραφία Βενιζέλου- Μεταξά (1934-1935) για τον Εθνικό Διχασμό, όλα τα τεύχη του περιοδικού της Ε.Ο.Ν, «Η Νεολαία», πολλά άλλα ντοκουμέντα, εφημερίδες και βιβλία δυσεύρετα, φωτογραφίες, βίντεο κλπ. Δίνει διαλέξεις, συνεντεύξεις και συλλέγει αρχειακό και έντυπο υλικό της εποχής του Ι.Μεταξά (1871-1941). στα χρόνια που έδρασε ως Αξιωματικός τους Ελληνικού Στρατού (1885-1922), ως Αρχηγός του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων (1922-1936), Βουλευτής, Υπουργός, Πρωθυπουργός και ως Εθνικός Κυβερνήτης (1936-1941). Η Ιωάννα Φωκά ήταν σύζυγος του Αριστομένη Περρωτή, Βουλευτή Μεσσηνίας και έχει τρεις γιούς Αθανάσιο, Ιωάννη, Δημήτριο-Ευγένιο, και έξι εγγόνια. Εργάστηκε στην σύνταξη της Εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος- Λαρούς- Μπριτάνικα. Έχει συγγράψει αρχαιολογικά και άλλα βιβλία για παιδιά και το ευρύ κοινό. Το 2002 τιμήθηκε με το «Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά» για το ιστορικό βιβλίο «Βασίλισσα Βερενίκη Αλεξανδρινό Παραμύθι». Υπήρξε Πρόεδρος, Αντιπρόεδρος και Γενική Γραμματέας στο Σύλλογο Φίλων της Γενναδείου Βιβλιοθήκης 1993-2013. Μέλος σε πολιτιστικά και κοινωφελή Ιδρύματα. Από το 2017 είναι Πρόεδρος της Δ.Ε. του Αμαλίειου Οικοτροφείου Θηλέων, στο Αμαρούσιον που ιδρύθηκε από την Βασίλισσα Αμαλία το 1855.