Ο αγώνας οχυρών και πολυβολείων στο Μπέλλες

ΠΛΑΤΩΝ ΠΕΡΑΡΗΣ*
Εκπαιδευτικός – Ερευνητής – Συγγραφέας

Η οργάνωση της άμυνας των Βορείων συνόρων είχε χωριστεί σε υποτομείς που περιλάμβαναν οχυρές θέσεις και οχυρωματικά έργα επιφανείας . Η όλη οχύρωση καθιερώθηκε με την ονομασία ´Γραμμή Μεταξά´ από το όνομα του εμπνευστή και δημιουργού στρατιωτικού και πρωθυπουργού (1936-1941).

΄Ένα τμήμα αυτής της γραμμής ήταν προς τα δυτικά του Ρούπελ – Διάβαση Στρυμόνα και μέχρι το τριεθνές (Ελλάδα-Βουλγαρία-Γιουγκοσλαβία) η περιοχή αυτού του τμήματος των συνόρωνείχε χωρισθεί σε τρεις υποτομείς, στους οποίους κατασκευάστηκαν οχυρά και διάφορα έργα επιφανείας.

Τον υποτομέα θύλακος με το σύνολο των οχυρών Ιστίμπεη – Κελκαγιά- Αρπαλούκι και σε χαμηλότερο επίπεδο, απέναντι από το Ρούπελ, το οχυρό Παλιουριώνες. Λόγω τοποθεσίας ανήκε στον υποτομέα θύλακος είχε όμως ως αποστολή την υποστήριξη του Ρούπελ από τα δυτικά και την αντίστοιχη φύλαξη της διάβασης του Στρυμόνα. Στα δυτικά του υποτομέα θύλακος υπήρχε ο υποτομέας Ρουπέσκο και το οχυρό Ποποτλίβιτσα ήταν ημιτελές (οι εργασίες συνεχιζόταν μέχρι τον Ιούλιο του 1940) καθώς και διάφορα επιφανειακά έργα , επί της κορυφής Ρουπέσκο (1900μ.) τρία πολυβολεία Π1-2-3 ( είναι η αρχή αρίθμησης των τσιμεντένιων πολυβολείων).

Ο υποτομέας Ροδόπολης αποτελούσε την συνέχεια της αμυντικής γραμμής στο όρος Μπέλες και δεν υπήρχαν στην τοποθεσία οχυρές θέσεις παρά μόνο πολυβολεία από οπλισμένο σκυρόδεμα, όπου δέσποζαν σε συγκεκριμένες τοποθεσίες. Την περιοχή κάλυπταν 2 τάγματα το II/70 στο δυτικό άκρο και το ΙΙ/91 στο ανατολικό άκρο, επάνω από το χωριό Άνω Πορόϊα. Στα μετόπισθεν των τριών υποτομέων υπήρχε υποστήριξη τριών Συνταγμάτων τηςXVIII Μεραρχίας. Το 70ο, το 81ο και το 91ο, καθώς μονάδες πυροβολικού με πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων. Υπήρχαν επίσης οχυρωματικά έργα στα υψώματα Άσπρη Πέτρα, Λετσίτσα, Τραπέσκα,Τίπιτς και Σουλτανίτσα. Μεταξύ της λίμνης Δοϊράνης και της λίμνης Κερκίνης είχε οργανωθεί μια αμυντική γραμμή στην περιοχή Κρουσίων η οποία με βάση τα σχέδια θα αποτελούσε την κύρια γραμμή άμυνας της περιοχής.

Στους τρεις υποτομείς επίθεση εκτέλεσαν δυο Μεραρχίες Γερμανών Ορεινών καταδρομέων, η 5η που ήταν μια Μονάδα που είχε λάβει μέρος σε μάχες ορεινού αγώνα στην επίθεση της Νορβηγίας και της Γαλλίας, μονάδα με εμπειρία και διοικητή τον υποστράτηγο Ringel, αξιωματικό αγαπητό στους στρατιώτες του και άνθρωπο που δεν δίσταζε να πει την άποψή του και ας ερχόταν σε αντιπαράθεση με τα ανώτερα κλιμάκια της ηγεσίας, γεγονός που πολλές φορές προκαλούσε δυσφορία στους ανωτέρους του, έχοντας επιπτώσεις στην στρατιωτική του καριέρα. Η μονάδα του μετά την μάχη των οχυρών συμμετείχε στην επίθεση εναντίον της Κρήτης.

Η δεύτερη γερμανική ορεινή Μεραρχία, η 6η ήταν μια νεοσύστατη μονάδα χωρίς πολεμική εμπειρία, διοικητής ήταν ο υποστράτηγος Schörner, φανατικός Ναζί που διατηρούσε στενή σχέση με τον Χίτλερ και το περιβάλλον του, μια σχέση που τον οδήγησε προς το τέλος του πολέμου στον βαθμό του στρατάρχη και πριν αυτοκτονήσει ο Χίτλερ του ανέθεσε την γενική διοίκηση των Γερμανικών Ενόπλων δυνάμεων.

Διάφορα στοιχεία σύγκρισης μεταξύ των αντιμαχόμενών.

Αξιοσημείωτη είναι η ηλικιακή διαφορά μεταξύ των Γερμανών και Ελλήνων στρατιωτών. Οι Γερμανοί ήταν νέοι με καλή εκπαίδευση και πειθαρχία , κατάλληλο εξοπλισμό και την ψυχολογία του στρατού που είχε καταλάβει την Ευρώπη. Μεγάλο μέρος των Ελλήνων στρατιωτών, εκτός τμήματος της φρουράς στο Αρπαλούκι που ήταν θητείας, ήταν μεταξύ 30-35 ετών που είχαν επανδρώσει τις μονάδες μετά τη μερική επιστράτευση η οποία είχε ξεκινήσει από τον Αύγουστο του 1940 με ατομικές προσκλήσεις για ´εκπαίδευση´, οικογενειάρχες μεγάλος αριθμός προερχόταν από κατοίκους των παραμεθορίων περιοχών.

Οι εφεδρείες των Γερμανών θα μπορούσαν κάθε στιγμή να καλύψουν το όποιοκενό δημιουργείτο, ενώ το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο είχε στερέψει από εφεδρείες. Είναι χαρακτηριστική η έκφραση στις αναφορές των Άγγλων “Ο Παπάγος ξύνει τον πάτο του βαρελιού”.

Ο ουρανός του μετώπου ανήκε στην γερμανική αεροπορία, κάθε στιγμή μπορούσε να επέμβει για βοήθεια των τμημάτων εδάφους. Η αντιαεροπορική άμυνα των οχυρών ήταν υποτυπώδης, γιατί μεγάλο μέρος της αντιαεροπορικής τους άμυνας είχε μεταφερθεί στο Αλβανικό μέτωπο.

Για την κατάσταση στην Ελληνοβουλγαρική Μεθόριο ο Αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής αποστολής(Heywood), στα μέσα Μαρτίου μετά από επίσκεψη στα οχυρά , αναφέρει: “Τα κενά μεταξύ των οχυρών καλύπτονται από συρματοπλέγματα και οχυρώσεις εδάφους με μικρό αριθμό ανδρών και καθόλου εφεδρείες. Το αδύνατο σημείο των οχυρώσεων είναι το ορεινό συγκρότημα του Μπέλες. Οι Βούλγαροι εδώ έχουν καθαρίσει τα μονοπάτια από το χιόνι μεταξύ του Στρυμόνα και της κορυφής, έχουν καταλάβει τις θερινές τους θέσεις και η κάθοδος ορεινών τμημάτων από τις νότιες πλαγιές του Μπέλες προς το Κιλκίς θα παράκαμπτε την άμυνα του Ρούπελ και θα άνοιγε τον κοντινότερο δρόμο προς την Θεσσαλονίκη. Όσο διάστημα όμως θα αντιστέκεται το Ρούπελ θα είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν τροχοφόρα και μηχανοκίνητοι σχηματισμοί. Μου έκανε εξαιρετική εντύπωση το υψηλό φρόνημα των ανδρών…Για την καταστροφή δρόμων και την δημιουργία αντιαρματικών κωλυμάτων χρησιμοποιούνται γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι”.

Ένα άλλο σημείο που δείχνει το φρόνημα των ανδρών που υπηρετούσαν στην γραμμή Μεταξά είναι το εξής. Μεταξύ των ανδρών του Αλβανικού Μετώπου και των ανδρών των οχυρώσεων υπήρχε μια διαφοροποίηση στην εκτίμηση της καταστάσεως. Στο Αλβανικό Μέτωπο ήταν διάχυτη η άποψη, σε όλα τα κλιμάκια των μονάδων, πωςοι ΄Άγγλοι θα έρθουν με σημαντική βοήθεια , οι Γιουγκοσλάβοι θα επιτεθούν στους Ιταλούς και θα ενεργοποιηθεί το σύμφωνο ΄Ελληνοτουρκικής φιλίας. Το αποτέλεσμα θα ήταν να δημιουργηθεί ένα μεγάλο Μακεδονικό μέτωπο όπως κατά την διάρκεια του Α’ Π.Π. Ίσως οι πόθοι αυτοί να ήταν προϊόν της προπαγάνδας ώστε να δοθούν ελπίδες στις κουρασμένες και ταλαιπωρημένες μονάδες και όχι αποτέλεσμα αποδείξεων. Στα οχυρά η κατάσταση ήταν διαφορετική, αξιωματικοί και οπλίτες είχαν μια αντικειμενική αντίληψη για τις συνθήκες που επικρατούσαν. Γνώριζαν πως εάν περνούσαν ο Γερμανοί όλη η προσπάθεια της Αλβανίας θα πήγαινε χαμένη με την υπερφαλάγγιση που θα δημιουργείτο , είχαν συνειδητοποιήσει πως όλα σχεδόν εξαρτιόνταν από το δικό τους αγώνα.

Ένα σημείο που γεννά απορίες για τον γενικό σχεδιασμό της επίθεσης είναι: Ενώ είχε αποφασισθεί η ταυτόχρονη επίθεση σε οχυρά και η κίνηση της 2ηΤεθωρακισμένης Μεραρχίας προς Γιουγκοσλαβία, με γνωστές πληροφορίες για την κατάσταση του γιουγκοσλαβικού στρατού, ποιος ο λόγος λοιπόν να αναλωθεί χρόνος , υλικά και ανθρώπινες απώλειες για μία απόφαση που όπως φαίνεται πάρθηκε μ’ άλλες προσδοκίες και εγωιστική αντίληψη, έχει εξετασθεί κάθε πιθανή αιτία για αυτή την απόφαση (με τις υπάρχουσες πληροφορίες) και δεν έχει δοθεί λογική εξήγηση. Ίσως όμως είναι ο λόγος που γίνεται προσπάθεια να αποκρυφτούν οι πραγματικές απώλειες κατά την διάρκεια των μαχών στα οχυρά.!!!!!!

ΥΠΟΤΟΜΕΑΣ ΘΥΛΑΚΑ

Στην περιοχή του υποτομέα Θύλακα υπήρχαν τα οχυρά Ιστίμπεη – Κελκαγιά και Αρπαλούκι-Δίδυμοι , στα υψώματα Άσπρη-Πέτρα, Τραπέσκα, Λετσίτσα μεταξύ και πίσω των οχυρών υπήρχαν αμυντικά έργα του Υποτομέα Θύλακασκοπό είχαν την κάλυψη των οχυρών από διεισδύσεις τμημάτων. Την εξωτερική κάλυψη είχε αναλάβει το I/91 τάγμα.

Στις 05:20 το πρωί της 6ης Απριλίου 1941 άρχισε η επίθεση (σε όλο το μέτωπο) κατά των οχυρών Ιστίμπεη, Κελκαγιά πού ήταν τα κοντινότερα στην συνοριακή γραμμή, ξεκίνησε με βολές πυροβολικού και πυρά ευθυτενούς τροχιάς για την καταστροφή των θυρίδων-φατνωμάτων των πυροβολείων. Η υψομετρική διαφορά του οχυρού από τις απέναντι κορυφογραμμές της Βουλγαρίας έδινε την ευχέρεια στους Γερμανούς με το πυροβολικό που είχαν τάξει τις προηγούμενες ημέρες να χτυπούν το οχυρό με ακρίβεια και να προκαλούν σημαντικές απώλειες στους υπερασπιστές του. Στο καταιγισμό των βολών πυροβολικού προστέθηκε και η συμμετοχή της Γερμανικής αεροπορίας.

Η αντίδραση των μαχητών του οχυρού ήταν κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών να προστατεύονται στα κατώτερα επίπεδα του οχυρού και με τη λήξη του βομβαρδισμού που θα επέτρεπε στους Γερμανούς να προσεγγίσουν, να επανδρώνουν τις θέσεις βολής και με καταιγισμό πυρών να τους εμποδίζουν να πλησιάσουν. Με αυτή την τακτική ελάχιστοι Γερμανοί έφτασαν κοντά στα πολυβολεία για να ρίξουν μέσα εκρηκτικά, τα οποία οι υπερασπιστές των θέσεων, τους τα επέστρεφαν πριν αυτά εκραγούν προκαλώντας σ αυτούς σημαντικές απώλειες. Οι Γερμανοί κατόρθωσαν να επικαθίσουν στα ψηλά σημεία του οχυρού και να φράζουν τις θυρίδες των πολυβολείων με φερτά υλικά που τοποθετούσαν στα ατσάλινα δίκτυα παραλλαγής και στερούσαν στους χειριστές των όπλων την οπτική επαφή με τα πεδία βολής. Και στην Κελκαγιά νωρίς οι Γερμανοί επικάθισαν στην κορυφή του οχυρού , αναγκάζοντας τους διοικητές των οχυρών στην έξοδο των ανδρών τους και την αντεπίθεση στα τμήματα που είχαν καταλάβει τις κορυφές. Οι αντεπιθέσεις είχαν επιτυχία, αλλά η ενίσχυση των Γερμανών με νέες δυνάμεις και συνεχείς επιθέσεις υποχρέωσαν τους διοικητές των οχυρών να ακολουθήσουν την τακτική του βομβαρδισμού των οχυρών από το φιλικό πυροβολικό, των μετόπισθεν, η απόφαση αυτή ελήφθη χωρίς οι άνδρες των οχυρών να το γνωρίζουν. Η απόφαση αυτή στέφθηκε με επιτυχία προκαλώντας μεγάλες απώλειες στις Γερμανικές δυνάμεις πουβρέθηκαν ακάλυπτες στην κορυφή των οχυρών.

Το απόγευμα όμως της 6ης Απριλίου το ελληνικό πυροβολικό εξάντλησε τα βλήματα που διέθετε και σταμάτησε τις βολές, αναγκάζοντας τους υπερασπιστές των οχυρών σε εξόδους αντεπίθεσης δίνοντας μάχη σώμα με σώμα, μέχρι που η εξάντληση των πυρομαχικών, τους υποχρέωνε σε επιστροφή μέσα στις στοές. Εκεί οργανώθηκαν νέες θέσεις αντίστασης γνωρίζοντας πως ο ερχομός της ημέρας θα έφερνε νέες επιθέσεις. Οι περιγραφές δίνουν μια εικόνα σκοτεινή με πολλούς τραυματίες, έλλειψη καθαρού αέρα, υπερέντασης, εξάντλησης και αναμονής για τις επόμενες ώρες.

Οι υπερασπιστές των οχυρών του Θύλακος και Ρουπέσκο δεν είχαν ενημέρωση για τα τεκταινόμενα στους άλλους υποτομείς της γραμμής άμυνας, δεν γνώριζαν ότι λόγω της προώθησης της 6ης ορεινής Γερμανικής Μεραρχίας στη Ροδόπολη είχε διαταχθεί η υποχώρηση της XVIII δεκάτης ογδόης Ελληνικής Μεραρχίας από τους υποτομείς Θύλακος και Ρουπέσκο καθώς και η καταστροφή γεφυρών και δρόμων ώστε να καθυστερήσουν την προέλαση των Γερμανών δυνάμεων που θα εκτελούσαν κυκλωτική κίνηση. Η υποχώρηση της Μεραρχίας περιλάμβανε και τις μονάδες πυροβολικού που υποστήριζαν τα οχυρά του υποτομέα Θύλακος αν και τα πυρομαχικά είχαν εξαντληθεί. Η Μεραρχία πέρασε τον Στρυμόνα και κατέλαβε θέσεις νότια του ποταμού,Λουτρά, ώστε να ενισχύσει την τοποθεσία που υπερασπιζόταν το Ρούπελ. Η εξέλιξη αυτή δεν έγινε γνωστή στις δυνάμεις που υπεράσπιζαν τα οχυρά του Θύλακα και Ρουπέσκο.

Από το ξημέρωμα της 7ης Απριλίου είναι μόνοι τους σε έναν άνισο αγώνα. Ο άνδρες των γερμανικών τμημάτων είχαν φράξει όλα τα φατνώματα των πολυβολείων και προσπαθούσαν να βρουν τις εισόδους του οχυρού για να τις ανατινάξουν και διευκολύνουν την είσοδό τους στα οχυρά. Οι υπερασπιστές των οχυρών εφόσον δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα πολυβολεία λόγω φραγής των θυρίδων, μετέφεραν τα πολυβολεία μέσα στα χαλάσματα των κατεστραμμένων θέσεων και έβαλλαν κατά των Γερμανών. Στοοχυρό Κελκαγιά, οι Γερμανοί εξουδετέρωσαν τους δυο άνδρες του τελευταίου πολυβόλου κατακαίοντας με φλογοβόλα τη θέση τους. Μετά την ανατίναξη της κύριας εισόδου του οχυρού οι Γερμανοί πλημμύρισαν τις στοές με καπνογόνα και φορώντας αντιασφυξιογόνες μάσκες εισήλθαν στο οχυρό. Η φρουρά του οχυρού φορώντας και αυτή μάσκες, τους υποδέχτηκε και επακολούθησε μάχη κατά την οποία οι Γερμανοί εκδιώχτηκαν από τις στοές, αλλά συνέχισαν να ρίχνουν καπνογόνα δημιουργώντας αποπνικτικό περιβάλλον μέσα στις στοές.

Η κατάσταση ήταν τραγική, λύση δεν υπήρχε από την παράδοση του οχυρού. Έτσι ο διοικητής του οχυρού, Λοχαγός Ζακυνθινός, μετά από σύσκεψη με τους άλλους αξιωματικούς αποφάσισε την παράδοση του οχυρού, ενημερώνοντας πρώτα τον διοικητή του Ιστίμπεη για την απόφασή του, καταστρέφοντας το κέντρο διαβιβάσεων και τα απόρρητα έγγραφα. Με την έξοδο των μαχητών από το οχυρό για την παράδοση του στις 7.45 το πρωί της 7ης Απριλίου άρχισε και η αντίστροφη μέτρηση για την διάσπαση των οχυρών του υποτομέα Θύλακος. Το οχυρό Κελκαγιά ήταν το πρώτο που έπεσε στα χέρια των Γερμανών, οι οποίοι με έκπληξη διαπίστωσαν ότι στα οχυρά δεν υπήρχαν Άγγλοι στρατιώτες όπως διέδιδε η Γερμανική προπαγάνδα. (παραδόθηκαν 4 αξιωματικοί, 150 στρατιώτες και υπήρχαν 20 νεκροί). Οι υπερασπιστές του οχυρού δέχθηκαν τον θαυμασμό των Γερμανών για τον αγώνα τους.

Στο Ιστίμπεη ο ταγματάρχης Πικουλάκης όπως αναφέρθηκε πριν, έχει ειδοποιηθεί από τον Λοχαγό Ζακυνθινό για την απόφαση παράδοσης του οχυρού Κελκαγιά. Το γεγονός αυτό θα είχε δυο πιθανές επιπτώσεις στο ηθικό των υπερασπιστών του οχυρού ή στην πτώση του ηθικού ή στην πεισματική και αποφασιστική αντίσταση, όπως και έγινε. Από τις 06:00 το πρωί άρχισαν οι γερμανικές επιθέσεις με την τακτική του “μπαζώματος” των φατνωμάτων των πολυβολείων, αλλά και την ενίσχυση των δυνάμεων από μονάδες που είχαν αποδεσμευθεί μετά την παράδοση του Κελκαγιά. Οι δυνάμεις αυτές βλήθηκαν από δυο πολυβόλα των ανδρών του οχυρού, όχι από πολυβολεία αλλά από ερείπια κατεστραμμένων επιφανειακών αμυντικών έργων. Χρειάσθηκε ολόκληρος λόχος για τη σίγαση αυτών των όπλων. Συγχρόνως μέσα από τα ερείπια μεμονωμένες ομάδες μαχητών με ελαφρύ οπλισμό αιφνιδίαζαν τους Γερμανούς με βολές μικρής διάρκειας από συνεχή εναλλασσόμενα σημεία.

Αυτή η πεισματική και απελπισμένη αντίδραση αναφέρεται με θαυμασμό στα απομνημονεύματα του Διοικητού Ringel. Μεγάλο μέρος των επιζώντων του οχυρού είχαν αποσυρθεί στους ορόφους και στοές στα βάθη του οχυρού, έχοντας οργανώσει μια άμυνα μέσα στις στοές του οχυρού. Στις 09:00 το πρωί σκαπανείς ανατινάζουν την μεταλλική βοηθητική πόρτα του οχυρού και διεισδύουν, ο αριθμός τους δεν είναι γνωστός, χρησιμοποιούν καπνογόνα και εισέρχονται. Ξέρουμε κατόπιν μαρτυρίας του Ringel ότι μέτρησε 8 μόνο που βγήκαν, οι ελληνικές πηγές αναφέρουν για δεκάδες τις απώλειες των Γερμανών. Η ανατίναξη του αντιαεροπορικού θόλου στην κορυφή του οχυρού και το ρίξιμο μέσα από τον αεραγωγό 200 lιt. βενζίνης και εκρηκτικά δημιούργησαν μια μεγάλη έκρηξη που γέμισε αναθυμιάσεις στις στοές του οχυρού, η δε καύση τους απορροφούσε τον ελάχιστο αέρα, οι Γερμανοί συνέχισαν τη ρίψη καπνογόνων δημιουργώντας αποπνικτική ατμόσφαιρα.

Ο Διοικητής του οχυρού ταγματάρχης Πικουλάκης μετά από σύσκεψη με τους αξιωματικούς έστειλε με τον ασύρματο μήνυμα προς την XVIII Μεραρχία για την κατάσταση, ζητώντας συνδρομή. Χωρίς να λάβει κάποια απάντηση, αποφασίστηκε η παράδοση που ολοκληρώθηκε στις 4 το απόγευμα με προσωπική επαφή Πικουλάκη – Ringel. Επίσης είναι ο μόνος Γερμανός διοικητής που αναφέρει ότι οι καταδρομείς του απέδωσαν τιμές στην φρουρά των Οχυρών και μάλιστα με άγημα. Υπάρχουν αναφορές για χειραψίες μεταξύ Γερμανών και Ελλήνων στρατιωτών. Κατά την διάρκεια της μάχης έχουμε παραδείγματα ηρωισμού μεμονωμένω νστρατιωτών,Μόρφας, Κολλάρος, μικρός Ζέπ επίσης το Α/Α του οχυρού έχει τρείς αποδεδειγμένες καταρρίψεις Stuka. Στα υψώματα Τραπέσκα και Λετσίτσα οι Γερμανοί συνέλαβαν λίγους στρατιώτες και τα πυροβόλα των δυο πυροβολαρχιών που υποστήριζαν τα οχυράκαιείχαν πάψει λόγω έλλειψης πυρομαχικών , το προσωπικό είχε υποχωρήσει μαζί με την XVIII Μεραρχία.

Το εναπομείναν οχυρό Αρπαλούκι που υποστήριζε το Ιστίμπεη και Κελκαγιά με τα πυρά του, υποχρέωσε τους Γερμανούς να το βομβαρδίσουν μόνο από αέρος, λόγω της απόστασής του από τα σύνορα, την 6η Απριλίου (14:30) ώστε να πάψει η υποστήριξή του στα δυο οχυρά. Μετά την κατάληψη της Κελμαγιάς ήρθε η σειρά κατάληψης του Αρπαλουκίου που υποστηριζόταν από το εξωτερικό οχυρωματικό έργο των Διδύμων. Η επίθεση έγινε από δυο λόχους και αντιαεροπορικά πυροβόλα χωρίς αποτέλεσμα. Απέναντι από τους Διδύμους υπάρχουν δυο λόφοι που καταλήφθηκαν από τους καταδρομείς στους οποίους τοποθέτησαν ορεινά πυροβόλα που έβαλλαν τους Διδύμους, το Αρπαλούκι και στο Βάσανο κατά μιας ανενεργής πυροβολαρχίας που δεν διέθετε πυρομαχικά. Μετά από συνεχείς βομβαρδισμούς πυροβολικού και αεροπορίας οι Γερμανοί επικάθονται στην κορυφή των Διδύμων και φράσσουν τα φατνώματα ρίχνοντας καπνογόνα κάνοντας την κατάσταση αφόρητη. Ο Διοικητής του Αρπαλουκίου Καραθάνος διέταξε έξοδο της φρουρά των Διδύμων και σύμπτυξη στο κεντρικό οχυρό του Αρπαλουκίου. Η κίνηση αυτή δεν πραγματοποιήθηκε γιατί οι Γερμανοί είχαν αποκλείσει τις εξόδους.

Με την κατάληψη των Διδύμων άρχισε και η αντίστροφη μέτρηση για το Αρπαλούκι όλο το απόγευμα οι Γερμανοί μετέφεραν πυροβόλα που έβαλλαν κατά του οχυρού καταστρέφοντας τα εξωτερικά έργα προκαλώντας βαριές απώλειες. Χωρίς εξωτερική υποστήριξη και πυροβολικό από τα μετόπισθεν ο Ταγματάρχης Καραθάνος κατάλαβε πως το οχυρό θα είχε τη μοίρα της Κελκαγιάς και Ιστίμπεη. Ενημέρωσε τον διοικητή του ΤΣΑΜ Αντιστράτηγο Μπακόπουλο ότι θα εκκενώσει το Αρπαλούκι. Στις 3.30 το πρωί της 8ης Απριλίου 200 άνδρες της φρουράς εκκένωσαν το οχυρό χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Γερμανούς καλυπτόμενοι από την ομίχλη και κατευθύνθηκαν προς τα Λουτρά. Στο οχυρό έμειναν 70 στρατιώτες , είτε γιατί δεν ενημερώθηκαν για την εκκένωση είτε δεν θέλησαν να ακολουθήσουν τους άλλους. Η φρουρά του οχυρού συνέχισε να μάχεται και στις όχθες του Στρυμόνα μέχρι εξάντλησης των πυρομαχικών της και κυκλώσεως με εξέλιξη την παράδοσής της.

ΥΠΟΤΟΜΕΑΣ ΡΟΥΠΕΣΚΟ

ΠΟΠΟΤΛΙΒΙΤΣΑ

΄Ένα ημιτελές οχυρό σε υψόμετρο 1.600μ χωρίς νωτιέα κάλυψη, που όμως είχε αναπληρωθεί από μια πυροβολαρχία και έναν λόχο προκάλυψης στο ύψωμα Σουλτανίτσας. Την άμυνα συμπλήρωναν 3 σκυρόδετα πολυβολεία στην κορυφή του όρους Ρουπέσκο (1.900μ) Ο υποτομέας Ρουπέσκο δεν ήταν σημαντικός για τους Γερμανούς επειδή θεωρούσαν ότι το ημιτελές οχυρό θα υπέκυπτε σε μικρό χρονικό διάστημα από τη μεγάλη ισχύ πυρός πυροβολικού και αεροπορίας , παρά από τη χρήση πεζοπόρων τμημάτων. Για το λόγο αυτό θεώρησαν πως ένα τάγμα θα ήταν αρκετό για την κατάληψη της τοποθεσίας. Στις 5.40 άρχισε ο βομβαρδισμός του οχυρού από το βαρύ πυροβολικό,στις 06.10 άρχισε εναέριος βομβαρδισμός περιλαμβάνοντας και τη Σουλτανίτσα. Με τη λήξη των βομβαρδισμών άρχισε η επίθεση των καταδρομέων. Η φρουρά είχε καλυφθεί στις στοές του οχυρού, το δε αντιαεροπορικό κατέρριψε 2 βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως.

Στο Ρουπέσκο τα πυροβολεία δεν δέχθηκαν βομβαρδισμό λόγω παραλείψεων. Μεταξύ των δυο υψωμάτων υπάρχει μικρή χαράδρα και είχε οργανωθεί σύστημα χαρακωμάτων το επάνδρωνε ένας λόχος Προφυλακής, αποστολή του ήταν η παρεμπόδιση εχθρικών τμημάτων που θα κινούντο προς την κορυφή του Ρουπέσκο. Ο λόχος αυτός μετά από τον καταιγισμό του βομβαρδισμού και με πολλούς νεκρούς και τραυματίες εξαπέστειλε πυκνό πυρ κατά των καταδρομέων. Όταν οι καταδρομείς μπήκαν στο πρώτο χαράκωμα, που ήταν γεμάτο νεκρούς και τραυματίες, δέχθηκαν επίθεση από τους τραυματίες με μαχαίρια και ξιφολόγχες σε μια μάχη σώμα με σώμα που είχε ως αποτέλεσμα οι Γερμανοί να έχουν βαριές απώλειες. Στα μισά της διαδρομής δέχθηκαν διασταυρούμενα πυρά και άρχισαν να οπισθοχωρούν, τους εντόπισαν από το Ρουπέσκο και με την παραμικρή κίνηση τους πυροβολούσαν, εγκλωβίζοντάς τους στο μονοπάτι. ‘Όσοι ανέβηκαν από βορρά είχαν σοβαρές απώλειες και καθηλώθηκαν. Στα βορειανατολικά κατέλαβαν δυο εγκαταλειμμένα πολυβολεία αλλά δέχθηκαν πυρά από την Σουλτανίτσα και το Ιστίμπεη και τα εγκατέλειψαν. Επαναλήφθηκαν οι βομβαρδισμοί πυροβολικού και αεροπορίας σε όλον τον υποτομέα που είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια του διοικητή του Θωμά Νικήτα.

Στις 17:45 οι Γερμανοί αναρριχήθηκαν στη νοτιοανατολική πλευρά του οχυρού που ήταν απροστάτευτο αιφνιδιάζοντας τους λίγους στρατιώτες στήνοντας βαριά πολυβόλα. Με τον ερχομό της νύχτας και πριν προλάβουν οι Γερμανοί να οχυρωθούν, η φρουρά του οχυρού εξαπέλυσε επίθεση με τη λόγχη και κατέλαβε την κορυφή.Πάλι εδώ έχουμεπαραδείγματα ατομικού ηρωισμού ,στρατιώτης του οχυρού, μετά την εμπλοκή Γερμανικού πολυβόλου όρμησε μόνος κατά του πληρώματος παρασύρονταςτους υπηρέτες και παλεύοντας κύλισαν στην παρακείμενη πλαγιά μέχρι που τον κατέβαλαν . Οι Γερμανοί υποχώρησαν άτακτα και καθηλώθηκαν κάτω από το οχυρό, οι αψιμαχίες συνεχίστηκαν όλη τη νύχτα της 6ης προς 7ης Απριλίου. Στη Σουλτανίτσα η πυροβολαρχία είχε εξαντλήσει τα πυρομαχικά της και εκκένωσε την περιοχή μαζί με την XVIIΙ Μεραρχία. Δίνοντας χώρο στους Γερμανούς να τοποθετήσουν τα ορεινά πυροβόλα τους και να πλήττουν την Ποποτλίβιτσα με βολές ευθυτενούς τροχιάς.

Την 8η του μηνός ενισχύθηκαν οι μονάδες των Γερμανών καταδρομέων και μέχρι τις 15.00 είχαν καταστρέψει αρκετά πολυβολεία, αλλά τα υπόλοιπα συνέχιζαν τον αγώνα με την συνδρομή των μαχητών των πολυβολείων του Ρουπέσκο. Το απόγευμα είχε κυκλωθεί το οχυρό και οι καταδρομείς μπάζωναν τα φατνώματα, Στις 19.00 το απόγευμα της 8ης Απριλίου παραδόθηκε η φρουρά του οχυρού που είχε μεγάλες απώλειες. 70 νεκροί. Το Α/Α του οχυρού είχε δύο επιβεβαιωμένες καταρρίψεις αεροσκαφών Stukas Είχε παραμείνει το συγκρότημα των πολυβολείων Π1 Π2 Π3 στο Ρουπέσκο, μεγάλες δυνάμεις ξεκίνησαν για την κατάληψή τους. Το πρωί της 9ης Απριλίου ανεστάλη η επίθεση λόγω συνθηκολόγησης. Οι Γερμανοί προσπάθησαν να επικοινωνήσουν με τους υπερασπιστές αλλά λόγω των κακών καιρικών συνθηκών ήταν αδύνατον, έστειλαν αντιπροσωπεία η οποία έφθασε στις 10 Απριλίου. Κατά την εκδοχή των Γερμανών δεν βρήκαν κανέναν εκτός από πτώματα στρατιωτών, θεώρησαν από τα ίχνη στο χιόνι ότι οι επιζήσαντες διέφυγαν.

ΡΟΔΟΠΟΛΗ

Δυτικό τμήμα

Εκδήλωση επίθεσης στις 05.20 της 6ης Απριλίου από 2 συντάγματα της 6ης ορεινής μεραρχίας με το 143Ο και 141οτο πρώτο στον δυτικό τομέα και το δεύτερο στο ανατολικό. Στις 05.40 το γερμανικό πυροβολικό άρχισε να βάλλει σε όλο τον υποτομέα Ροδόπολης και στις 6.00 άρχισε να βομβαρδίζει η αεροπορία. Γύρω στις 07:00 από 143ο Συντ. είχαν καταλειφθεί τα φυλάκια και σε μισή ώρα είχαν καταλάβει το βασικό σημείο στήριξης της ΄Άμυνας, το ύψωμα 1079, ανοίγοντας τον δρόμο για την κοιλάδα και το χωριό Πλατανάκια. Ακολούθησε η κατάληψη ελληνικών πολυβολείων μερικά εκ των οποίων είχαν εγκαταλειφθεί. Μια μικρή δύναμη του ΙΙ/70 τάγματος με τη διοίκηση ανακατέλαβε την αριστερή πλευρά του υψώματος και εγκλωβίστηκαν στη συνέχεια από γερμανικές δυνάμεις.

Συγχρόνως οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν στο σταθμό Καλοχωρίου 480 Έλληνες στρατιώτες του υποχωρούντος ΙΙ/70 τάγματος. Στο ύψωμα σε προσπάθεια διάσπασης των γερμανικών γραμμών τραυματίσθηκε ο Διοικητής Ταγματάρχης Γιακουμής και το σύνολο των τραυματισμένων στρατιωτών αιχμαλωτίσθηκε. Στο ανατολικό τμήμα η επίθεση του 141ο Συντάγματος εκδηλώθηκε στις 5.20 εναντίον των συνοριακών φυλακίων που υπεράσπιζε ο 2ος Λόχος ΙΙ/91 τάγματος. Μετά από άγρια μάχη στο φυλάκιο 162 που περικυκλώθηκε και τον θάνατο του Διοικητή του Λόχου, το τμήμα διαλύθηκε αφού υπέστη μεγάλες απώλειες. Στην κορυφογραμμή της Καλαμπάκας, πάνω από το οροπέδιο της Ομορφοπλαγιάς οι Γερμανοί τοποθέτησαν πολυβόλα και ελαφρά αντιαεροπορικά. Στις 6.00 αρχίζει ο βομβαρδισμός όλου του υποτομέα από πυροβολικό και αεροπορία, με τη λήξη του βομβαρδισμού αρχίζει και η κατάβαση των καταδρομέων σε φάλαγγα κατ’ άνδρα προς το οροπέδιο της Ομορφοπλαγιάς. Πίστευαν πως οι οχυρές θέσεις είχαν καταστραφεί και οι Έλληνες στρατιώτες είχαν σκοτωθεί ή είχαν φύγει. Στο μέσον του οροπεδίου όμως έπεσαν στην παγίδα και άρχισαν να δέχονται διασταυρούμενα πυρά από το Π7 και Π8 καθώς και όλμους, που τους προκάλεσαν μεγάλες απώλειες.

Παρ όλες τις προσπάθειες για βελτίωση των θέσεων τους, οι καταδρομείς δεχόντουσαν από παντού πυρά όλμων και πολυβόλων που τους ανάγκασαν σε υποχώρηση. Ο χώρος συγκέντρωσης του Συντάγματος εντοπίστηκε και το πυροβολικό των Κρουσίων επικέντρωσε τις βολές του στο συγκεκριμένο σημείο, προξενώντας μεγάλες απώλειες στους Γερμανούς σκοτώνοντας και τον Διοικητή του Συντάγματος. Η απώλεια αυτή ανάγκασε τον υποστράτηγο Schörner να συμμετέχει ενεργά στην διοίκηση πεδίου. Αυτό που αγνοούσαν οι Γερμανοί είναι ότι τα πυρομαχικά των Ελληνικών τμημάτων, ειδικά των όλμων είχαν αρχίσει να εξαντλούνται. Ο υποστράτηγος Schörner, που είχε αναλάβει στην πραγματικότητα την Διοίκηση, προσπαθούσε με παραινέσεις και προπαγανδιστικά ‘τρικ’. Ηχογραφημένα μηνύματα του Χίτλερ να ενδυναμώσει το φρόνημα των στρατιωτών του για μια αποτελεσματική επίθεση στην τοποθεσία που είχαν εγκατασταθεί οι όλμοι ( Κετσίκ-Καγιά) ή (1521). Οι πληροφορίες από την Ελληνική επίσημη άποψη αναφέρουν για σκληρή μάχη και τη χρήση από τους Γερμανούς υπερβολικά μεγάλων δυνάμεων, οι οποίοι όμως δεν αναφέρουν λεπτομέρειες για τη μάχη που στέρησε από το ΙΙ/91 τάγμα την υποστήριξη των όλμων.

Η επίθεση στράφηκε προς τα 2 πολυβολεία Π7-Π8 και των τμημάτων που ήταν οχυρωμένα ενδιάμεσα. Για δυο ώρες οι Γερμανοί δεν κατόρθωσαν να έχουν κάποια επιτυχία. Όμως γύρω στις 10 ο ουλαμός Πυροβολικού που υποστήριζε το οροπέδιο αποσύρθηκε στα Κρούσια λόγω έλλειψης πυρομαχικών. Η δύναμη πυρός του τάγματος είχε ελαττωθεί σημαντικά. Οι δε Γερμανοί είχαν μεταφέρει αντιαεροπορικά μεγάλου διαμετρήματος και κτυπούσαν τις θέσεις των Ελλήνων, που εκτός από τις εκρήξεις αντιμετώπιζαν και δασική πυρκαγιά που προκάλεσαν οι εκρήξεις των βλημάτων. Οι υπερασπιστές αντιμετώπιζαν ένα εφιαλτικό περιβάλλον, πολλοί σκοτώθηκαν ή κάηκαν ζωντανοί. Δόθηκε διαταγή σύμπτυξης των στρατιωτών σε ύψωμα χαμηλότερο νότια του οροπεδίου για τη δημιουργία νέας αμυντικής γραμμής. Τα δυο πολυβολεία θα υποστηρίξουν την σύμπτυξη των ανδρών του ΙΙ/91 τάγματος, τα οποία παρέμειναν απροστάτευτα από εξωτερική προστασία. Γρήγορα πολιορκήθηκαν από ολόκληρο το γερμανικό 141ο σύνταγμα και με την εξάντληση των πυρομαχικών του Π7 και την παράδοση του έπαψε και η αλληλοκάλυψη του Π8.

Στις 11:15 που άρχισε η σύμπτυξή ο Λοχίας ΄Ίτσιος Διοικητής του Π8 διέταξε τους στρατιώτες του τάγματος που ήταν στα χαρακώματα πλαγιοφύλαξης του πολυβολείου να αποχωρήσουν και να συμπτυχθούν με το υπόλοιπο τάγμα προς τα Άνω Πορόϊα. Μέσα στο πολυβολείο παρέμεινε ο ίδιος και δυο συγχωριανοί (΄Άνω Πορόϊα) και φίλοι του, Θεόδωρος Ζιώγας και Δημήτριος Κοζάρτσης με σκοπό να καθυστερήσουν τους Γερμανούς ώστε οι άνδρες της μονάδας του να συμπτυχθούν νοτιότερα. Μετά το μεσημέρι οι Γερμανοί περικύκλωσαν το πολυβολείο και έβαλλαν εναντίον του με όλα τα μέσα, χωρίς να μπορούν να πλησιάσουν λόγω των πυρών που δεχόντουσαν απ’ αυτό. Οι τρεις υπερασπιστές του με τη χρήση του πολυβόλου, τον ατομικό τους οπλισμό και χειροβομβίδες απέτρεπαν κάθε προσέγγιση. Γύρω στις 3.30-4.00 το απόγευμα το πολυβολείο είχε εξαντλήσει όλα τα πυρομαχικά του και ο Λοχίας Ίτσιος αποφασίζει να παραδοθούν αυτός και οι δυο συγχωριανοί του. Βγαίνουν από τη σιδερένια πόρτα του πολυβολείου με τα χέρια ψηλά. Περικυκλώνονται από τους καταδρομείς και ένας αξιωματικός που μιλάει λίγα ελληνικά, ρωτά – ποιος είναι ο διοικητής του πολυβολείου, παρουσιάζεται ο λοχίας. Ο αξιωματικός τον απομακρύνει λίγα μέτρα και με το πιστόλι του, τον πυροβολεί στο κεφάλι.

Μια δολοφονία πέρα από τις στρατιωτικές και διεθνείς συνήθειες και συνθήκες. Μια δολοφονία εκδίκησης και μίσους που ίσως ως εντολή προέρχονταν από τα ανώτερα διοικητικά κλιμάκια της Μεραρχίας.!!!! ΄Ένα έγκλημα πολέμου που ποτέ δεν δικάστηκε ή ερευνήθηκε. Ένα έγκλημα που δεν είχε γίνει σύνηθες μέχρι τότε , όπως τα εγκλήματα στην συνέχεια του Πολέμου . Ήταν μία διαστροφή από μυαλό που δεν ανέχονταν δείγματα αξιοπρέπειας και αφοσίωσής σε ιδανικά.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Διάλεξη στην ημερίδα Οχυρά 1941 – Το 2ο “ΟΧΙ” που πραγματοποιήθηκε την 1/2/2017 στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Όλες οι παρουσιάσεις περιλαμβάνονται στην έκδοση : “Η εποποιία του Ρούπελ & τα οχυρά της Γραμμής Μεταξά” (Εκδόσεις Πελασγός – Κοιν.Σ.Επ. Άγκιστρο Δράση – 2017).

INFO⊃ Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στο τμήμα μηχανολόγων της Σχολή Εκπαιδευτικών Λειτουργών Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΣΕΛΕΤΕ) και εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αργότερα προσλήφθηκε στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας και ακολούθως στο υπουργείο Παιδείας ως καθηγητής Μέσης Τεχνικής Εκπαίδευσης. Επί σειρά ετών γραφεί άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες με θέμα τις κατασκευαστικές δυνατότητες της Ελλάδος κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, είναι συν-συγγραφέας του βιβλίου η «Μάχη των οχυρών». Ασχολήθηκε με την Λαογραφία και την κοινωνική διαστρωμάτωση των κατοίκων της Ανατολικής Μακεδονίας κατά τη χρονική περίοδο 1935-1940 και σήμερα ερευνά τις παραγωγικές δυνατότητες της βιομηχανίας στην Ελλάδα πριν τον Β΄-Παγκόσμιο Πόλεμο.