Τα οχυρά του Κάτω Νευροκοπίου και Ροδόπης στον Β΄ Π.Π.

ΝΙΚΟΣ ΓΚΙΡΜΠΑΤΣΗΣ*
Στρατιωτικός – Ερευνητής

Θα γνωρίσουμε τα οχυρά της Γραμμής ΜΕΤΑΞΑ που κατασκευάστηκαν την περίοδο 1936-1940 στην περιοχή του υψιπέδου Κάτω Νευροκοπίου και στη Ροδόπη και θα αναφερθούμε στον επικό αγώνα που έδωσαν ενάντια στην τελειότερη «πολεμική μηχανή της εποχής», που αήττητη είχε σαρώσει όλη την Ευρώπη.

Το υψιπέδο του Κάτω Νευροκοπίου βρίσκεται σε υψόμετρο 545 μέτρων, απέχει περίπου 12 χιλιόμετρα από την ελληνοβουλγαρικής συνοριακής γραμμής και 40 χλμ. από την πόλη της Δράμας. Το υψίπεδο είναι πεδιάδα τετραγωνικού περίπου σχήματος πλευρά 8 χλμ. και προσφέρει περιορισμένη κάλυψη από συστάδες δέντρων και μικρούς θάμνους. Μοναδικό χαρακτηριστικό σημείο είναι ένα βραχώδες ύψωμα εμβαδού περίπου ενός τετραγωνικού χλμ. που αποτελεί το κλειδί της τοποθεσίας. Στην βάση του είναι χτισμένο το χωριό Οχυρό. Από το υψιπέδου του Κάτω Νευροκοπίου διέρχεται ο δεύτερος μεγαλύτερος άξονας εισβολής στην Ελλάδα από βορρά μετά τη στενωπό Ρούπελ.

Εχθρικές δυνάμεις μέσω των συνοριακών διαβάσεων Ακρίνου και Εξοχής, εύκολα μπορούν να προσεγγίσουν το Κάτω Νευροκοπί, η κατάληψη του οποίου θα τους επέτρεπε:
α. μέσω των διαβάσεων Περσεκ και Βροντούς, να προωθήσουν δυνάμεις στην πεδιάδα των Σερρών.
β. μέσω της διάβασης Καλαποτίου και στενωπό Γρανίτου, να προωθήσουν δυνάμεις στην πεδιάδα της Δράμας.

Ενδεχόμενη απώλεια των πεδιάδων αυτών και των πόλεων των Σερρών και της Δράμας, θα συνεπάγονταν απώλεια της Ανατολικής Μακεδονίας, κατάληψη της Καβάλας και θα διακυβεύονταν άμεσα η ασφάλεια της Θεσσαλονίκης.

Η πρώτη προσπάθεια οχύρωσης της παραμεθόριας περιοχής πραγματοποιήθηκε μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13. Η Βουλγαρία μπορεί να έχασε εδάφη κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, όμως διατηρούσε πολυπληθέστερο στρατό από την Ελλάδα, με τον προαιώνιο πόθος της για έξοδο στη «θερμή θάλασσα» (Αιγαίο Πέλαγος) να παραμένει άσβεστος, Επιπλέον λόγω εδαφικής διαμόρφωσης και συγκοινωνιακού δικτύου με εγκάρσια προς τα σύνορα δρομολόγια και πυκνό οδικό δίκτυο στο εσωτερικό, μπορούσε να εξασφαλίσει την γρήγορη προώθηση του στρατού της στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα για την ανάληψη πολεμικής δράσης.

Σε μια οικονομικά εξουθενωμένη Ελλάδα λόγω των Βαλκανικών πολέμων και του υπερδιπλασιαμού του στρατού της (από 4 Μεραρχίες έγιναν 11), έπρεπε να βρεθεί άμεση λύση για την ασφάλεια των αστικών κέντρων της νεοαποκτηθείσας Ανατολικής Μακεδονίας. Το 1914 με εισήγηση του Διευθυντή της Β΄ Επιτελικής Διεύθυνσης του ΓΕΣ Ανχη (ΜΧ) Ιωάννη Μεταξά, αποφασίστηκε η οχύρωση της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, το μήκος των οποίων έφταναν τα 222 χλμ. Η οχύρωση θα γίνονταν επί των κύριων οδεύσεων, που οδηγούσαν στο εσωτερικό της ελληνικής επικράτειας.

Καθώς δεν υπήρχαν επαρκή κονδύλια, οι οχυρώσεις έλαβαν την μορφή «οργάνωσης εδάφους» για την επαύξηση της αξίας του εδάφους:
α. με την κατασκευή έργων ημιμόνιμης οχύρωσης, που βασίζοντας κυρίως σε χωματουργικές εργασίες, την κατασκευή ορυγμάτων επικοινωνίας και θέσεις πυροβολικού.
β. την τοποθέτηση συρματοπλέγματων περιμετρικά της οργανωμένης περιοχής.

Ο Ελληνικός Στρατός εκείνη την εποχή είχε μεγάλο αριθμό πυροβόλων, λάφυρα των Βαλκανικών Πολέμων, τα οποία και κατανέμηνε σε αυτές τις τοποθεσίες. Το πυροβολικό ήταν το κύριο όπλο για την εκπλήρωση της αποστολής του κάθε οχυρού. Το πεζικό είχε αποστολή την εγγύς άμυνα της οργανωμένης τοποθεσίας.

Αυτές οι ονομάστηκαν «οχυρά ανασχέσεως». Συνολικά κατασκευάστηκαν εννέα (9), Στο υψίπεδο του Κάτω Νευροκοπίου για την απαγόρευση των οδεύσεων προς Δράμα κατασκευάστηκαν 2 εξ αυτών :
1. Οχυρό ΣΤΑΡΤΙΣΤΑ (Περιθώρι),
2. Οχυρό ΛΙΣΣΕ στην περιοχή του Κ.ΝΕΥΡΟΚΟΠΙΟΥ
Με την έναρξη του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου το Αύγουστο του 1914, σταμάτησε και η οχύρωση της παραμεθορίου ζώνης.

ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΜΕΤΑΞΑ 1936-40

Το ζήτημα της οχύρωσης αναθερμάνθηκε τις αρχές του 1936, όπου το υπουργείο των Στρατιωτικών με Υπουργό τον Ιωάννη Μεταξά, με πλήρη μυστικότητα, (κλίκ Δ15)ανέθεσε στη Διεύθυνση Φρουρίων Θεσσαλονίκης, την κατασκευή σκυρόδετων πολυβολείων και παρατηρητηρίων σε πέντε «ευαίσθητα» σημεία της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου και συγκεκριμένα στο όρος Άγκιστρο – στενωπός Ρούπελ (Ρούπελ και Καρατάς) και στο υψίπεδο Κάτω Νευροκοπίου (Μαλιάγκα, Περιθώρι και Λίσσε).

Βασική τεχνική οδηγία για την κατασκευή των σκυρόδετων πολυβολείων ήταν, «να αντέχουν σε συστηματική βολή πυροβολικού εκστρατείας», δηλ να αντέχουν στην πρόσκρουση δύο διαδοχικών βλημάτων πυροβολικού εκστρατείας στο ίδιο σημείο. Μετά το 1938 δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στην κατασκευή στοών επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων χώρων του οχυρού και στην κάλυψη του προσωπικού, των πυρομαχικών και των εφοδίων, εντός ασφαλών υπογείων καταφυγίων. Συνολικά, μέχρι το τέλος του 1940 κατασκευάστηκαν 21 οχυρά εκ των οποίων τα 6 στο Κάτω Νευροκόπι: τα πέντε περιμετρικά του υψίπεδο και ένα επί του χαρακτηριστικού κωνοειδούς υψώματος, αναλυτικότερα :

Οχυρό ΜΑΛΙΑΓΚΑ
Βρίσκεται βόρεια του χωριού Περιθωρίου, με αποστολή την απαγόρευση της οδού Ακρίνου-Περιθωρίου και τη δραστική παρενόχληση εχθρικών δυνάμεων που θα επιχειρούσαν να κινηθούν προς το υψίπεδο. Ο κύριος οπλισμός του ήταν 42 πολυβόλα και 2 όλμοι.

Οχυρό ΠΕΡΙΘΩΡΙ
Βρίσκεται πλησίον του χωριού Περιθώρι, με αποστολή την απαγόρευση κίνησης εχθρικών δυνάμεων προς διάβαση Κάτω Βροντού, σε συνδυασμό με τα γειτονικά οχυρά. Ο κύριος οπλισμός του ήταν 18 πολυβόλα, 2 όλμοι και 3 αντιαρματικά 37χιλ.

Οχυρό ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ

Βρίσκεται 1.500 μέτρα νοτιοανατολικά του χωριού Περιθώρι, με αποστολή κυρίως αντιαρματική, για την απαγόρευση κίνησης εχθρικών δυνάμεων προς διάβαση Κάτω Βροντού, σε συνδυασμό με τα γειτονικά οχυρά. Ο κύριος οπλισμός του ήταν 8 πολυβόλα και 3 αντιαρματικά 37χιλ.

Οχυρό ΝΤΑΣΑΒΛΗ
Βρίσκεται 3 χλμ νότιοδυτικά χωριού Οχυρού, με αντιαρματική αποστολή και σε συνεργασία με το οχυρό ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ, την απαγόρευση κίνηση εχθρικών δυνάμεων προς διάβαση Κάτω Βροντού και Καλαποτίου. Ο κύριος οπλισμός του ήταν 5 πολυβόλα και 2 αντιαρματικά 37χιλ.

Το οχυρό ΝΤΑΣΑΒΛΗ είναι το μικρότερο οχυρό της Γραμμής ΜΕΤΑΞΑ, τα επιφανειακά σκέπαστρα ήταν μόνο δύο σύνθετα έργα, με διπλό πολυβολείο με αντιαρματικό, αντίστοιχο των οποίων συναντάμε μόνο στο οχυρό ΙΣΤΙΜΠΕΗ του όρους Μπέλες.

Οχυρό ΛΙΣΣΕ
Βρίσκεται επί του μεμονωμένου χαρακτηριστικού υψώματος του υψίπεδου, με αποστολή την απαγόρευση κίνησης εχθρικών δυνάμεων προς το στενωπό Γρανίτου καθώς και την κίνηση προς το υψίπεδο Κάτω Νευροκοπίου σε συνεργασία πάντα με τα υπόλοιπα οχυρά. Θεωρείται η «Ναυαρχίδα» του υψιπέδου καθώς διέθεται την μεγαλύτερη ισχύ πυρώς . Έτσι ο κύριος οπλισμός του ήταν 22 πολυβόλα, 2 όλμοι, 3 αντιαρματικά 37χιλ. και 3 πυροβολεία 75 χιλ.

οχυρό ΠΥΡΑΜΙΔΟΕΙΔΕΣ
Βρίσκεται 2,5 χλμ βόριοδυτικά χωριού Γρανίτη, αποστολή την απαγόρευση κίνησης εχθρικών δυνάμεων προς το στενωπό Γρανίτου, σε συνεργασία με το οχυρό ΛΙΣΣΕ. Ο κύριος οπλισμός του ήταν 11 πολυβόλα και 2 αντιαρματικά 37χιλ.

Στο συγκριτικό πίνακα με βάση την προβλεπόμενη πολεμική δύναμη των οχυρών, βλέπουμε ότι τα μεγαλύτερα οχυρά του Νευροκοπίου ΜΑΛΙΑΓΚΑ και ΛΙΣΣΕ βρίσκονται στο μέσο περίπου της κατάταξης, ενώ στις τρεις τελευταίες θέσεις βρίσκονται τα οχυρά ΠΥΡΑΜΙΔΟΕΙΔΕΣ, ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ και ΝΤΑΣΑΒΛΗ που τα χαρακτήριζε η ισχυρή αντιαρματική άμυνα.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι από τα 24 αντιαρματικά πυροβόλα 37 χιλ. που διατέθηκα συνολικά στη Γραμμή ΜΕΤΑΞΑ, τα 13 εξόπλιζαν τα οχυρά του Νευροκοπίου.

Στην «ενεργητική» αντιαρματική άμυνα των οχυρών πρέπει να προστεθούν και τα πυροβολεία 75 χιλ που βρίσκονταν στο οχυρό ΛΙΣΣΕ, και σε λοφίσκους πλησίον της πεδιάδας.

Η «απόφραξη» του υψιπέδου συμπληρώνονταν με ένα αντιαρματικό εμπόδιο μήκους περίπου 3 χλμ. αποτελούμενο από σιδηροτροχιές και σκυρόδετους πεσσούς τα επονομαζόμενα και «δόντια του δράκοντα».

Την αντιαεροπορική προστασία των οχυρών εξασφάλιζαν τα αντιαεροπορικα έργα του οχυρού ΜΑΛΙΑΓΚΑ και ΛΙΣΣΕ. Μόλις δύο αντιαεροπορικά, καθώς η Βουλγαρία δεν διέθετε ισχυρές αεροπορικές δυνάμεις .

Τα οχυρά ΜΑΛΙΑΓΚΑ, ΠΕΡΙΘΩΡΙ και ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ, άνηκαν στο Συγκρότημα ΚΑΡΑΝΤΑΓ της 14ης Μεραρχίας, ενώ τα οχυρά ΝΤΑΣΑΒΛΗ, ΛΙΣΣΕ και ΠΥΡΑΜΙΔΟΕΙΔΕΣ στον Τομέα Φαλακρού της 7ης Μεραρχίας.

Δυτικά η τοποθεσίας στηρίζονταν στα οχυρά ΠΕΡΣΕΚ και ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ, ανατολικά τα οχυρά του Βώλακα ΚΑΣΤΙΛΟ, ΑΓ.ΝΙΚΟΛΑΟΣ και ΜΠΑΤΡΤΙΣΕΒΑ, ενώ νότια στην έξοδο της τοποθεσίας στο οργανωμένο ύψωμα ΚΡΕΣΤΗ.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941

06 Απριλίου 1941, η 12η Στρατιά του τρίτου Ράιχ, σε εφαρμογή του σχεδίου ΜΑΡΙΤΑ, είχε αναπτύξεις τις Μεραρχίες της κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, με αποστολή να διασπάσει την οχυρωμένη ελληνική οροσειρά και να καταλάβει την Ελλάδα, όπως παρακάτω:

το 18ο Σώμα Στρατού αναπτύχθηκε στην περιοχή του Πετριτσίου, ενώ το 30ο (τριακοστό) Σώμα Στρατού βορείως της Ξάνθης.

Οι Μεραρχίες του 18ου Σώματος Στρατού ήταν ως εξής:

5η και 6η Μεραρχία στην οχυρωμένη τοποθεσία του όρους Μπέλες, το 125ο Ενισχυμένο Σύνταγμα, στην στενωπό Ρούπελ, ενώ η 72η Μεραρχία στο υψίπεδο του Κάτω Νευροκοπίου.

Η 72η Μεραρχία είχε σαν αποστολή να κινηθεί μέσω του υψιπέδου του Κάτω Νευροκοπίου και τη διάβαση Κάτω Βροντού, προς Σέρρες και από εκεί μέσω της πεδιάδας του Στρυμώνα, να κινηθεί προς Θεσσαλονίκη. Επίσης σε περίπτωση ανάγκης είχε αποστολή να κινηθεί βορειοδυτικά για την υποστήριξη της μετωπικής επίθεσης στη στενωπό Ρούπελ.

Για την επίθεση στο Κάτω Νευροκόπι η 72η Μεραρχία συγκρότησε τρεις ομάδες κρούσηςΤο Δεξιό Συγκρότημα Κρούσης, δυνάμεως δύο ταγμάτων είχε αποστολή να καταλάβει το χωριό Περιθώρι και από κει μέσω της διάβασης κάτω Βροντού να κινηθεί προς Σέρρες. Το Συγκρότημα Κρούσης Κέντρου, δυνάμεως τεσσάρων ταγμάτων είχε και αυτό αποστολή την διάσπαση της τοποθεσίας του Νευροκοπίου και κίνηση προς Σέρρες, ενώ το Αριστερό Συγκρότημα Κρούσης δυνάμεως ενός ενισχυμένου Λόχου την κίνηση του μέσω στενωπό Γρανίτου στο εσωτερικό της τοποθεσίας.

6 ΑΠΡΙΛΙΟY 1941
Τον Απρίλιο του 1941, τα οχυρά ΜΕΤΑΞΑ που κατασκευάστηκαν για να αντιμετωπίσουν την βουλγαρική απειλή, (κλίκ) μαζί με τις φρουρές τους, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την τελειότερη πολεμική μηχανή της εποχής, το ανίκητο μέχρι τότε Γ΄ Ράιχ.
05:15 το πρωί ξεκίνησε η γερμανική επίθεση χωρίς προπαρασκευή πυροβολικού. Άλλωστε οι πληροφορίες που είχε ο γερμανικός στρατός ήταν ότι θα αντιμετώπιζαν ασθενή αντίσταση από τους ελληνικούς λόχους προκαλύψεως στηνσυνοριακή γραμμή και μικρής έντασης αντίσταση στην εσωτερική τοποθεσία, από αμυντικές γραμμές που στοιχίζονταν σε μεμονωμένα πολυβολεία.
Στις 08:00 πραγματοποιήθηκε αναγνωριστική πτήση περίπου 11 γερμανικών αεροσκαφών, χωρίς να προβούν σε βομβαρδισμό ελληνικών θέσεων.

Κατά την πρώτη μέρα του αγώνα το Δεξιό Συγκρότημα Κρούσης δεν κατάφερε να προωθηθεί στο εσωτερικό της τοποθεσίας, δεχόμενο σφοδρό πυρ από το οχυρό ΜΑΛΙΑΓΚΑ. Διαπίστωσαν όμως ότι ήταν τόσο ισχυρά οχυρωμένη η τοποθεσία, σε βαθμό που τους προξένησε έκπληξη.
Το πρώτο τάγμα του Κεντρικού Συγκρότηματος Κρούσης προωθήθηκε γρήγορα προς το εσωτερικό της τοποθεσίας, καθώς τα ελληνικά προκαλυπτικά τμήματα συμπτύχθηκαν χωρίς αγώνα και στις 11:00 περίπου βρέθηκε εντός του δραστικού πυρός του οχυρού ΠΕΡΙΘΩΡΙ.
Στις 14:00 η γερμανική επίθεση συνεχίστηκε με αντιαεροπορικό πυροβολικό. Με βολές ευθυτενούς τροχιάς εναντίον των πολυβολείων του οχυρού κατάφεραν να καταστραφούν δύο διπλά πολυβολεία και ένα αντιαρματικό.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η «αχίλλειος πτέρνα» των οχυρών ήταν οι θυρίδες βολής, όπου λόγω ανυπαρξίας θωράκισης παρουσίαζαν σοβαρή τρωτότητα. Οι Γερμανοί έταξαν απέναντι από τα οχυρά αντιαεροπορικά πυροβόλα 88χιλ., τα οποία ήταν εξαιρετικά ευθύβολα και από μεγάλη απόσταση με άμεσες βολές ευθυτενούς τροχιάς μπορούσαν να εξουδετερώνουν τα μετωπικά πολυβολεία των οχυρών.
Η γερμανική επίθεση στο οχυρό ΠΕΡΙΘΩΡΙ συνεχίστηκε, όμως αναχαιτίστηκε και πάλι από το φραγμό πυρών του οχυρού αλλά και από πυρά πλαγιοφύλαξης των οχυρών ΛΙΣΣΕ, ΜΑΛΙΑΓΚΑ και του εκτός οχυρών ελληνικό πυροβολικό.

Παράλληλα η γερμανική επίθεση του Κεντρικού Συγκροτήματος Κρούσης εκδηλώνονταν εναντίον του οχυρού ΛΙΣΣΕ. Γερμανικό Σύνταγμα συνοδευόμενο με πυροβόλα εφόδου και κινούμενο σε πυκνούς σχηματισμούς, μόλις έφτασε σε απόσταση 800 -1000 μέτρων από το οχυρό, δέχτηκε φραγμό πυρός από όπλα πεζικού και πυροβολικού. Ο καταιγισμός πυρών προκάλεσε μεγάλες απώλειες στις γερμανικές δυνάμεις, οι οποίες σε πλήρη αποσύνθεση προσπαθούσαν να καλυφθούν όπου ήταν δυνατόν.
Στις 16:30 απέτυχε και δεύτερη γερμανική επίθεση εναντίον του οχυρού ΛΙΣΣΕ. Απέτυχε ακόμα και το αντιαεροπορικό πυροβολικό, το οποίο βρίσκονταν σε ακάλυπτες θέσεις και εύκολα προσβλήθηκε από το φίλιο εκτός οχυρών πυροβολικό.
Τότε ένα γερμανικό τάγμα υπό τα ελληνικά πυρά και εν δια μέσω ελών, κατάφερε με μια ριψοκίνδυνη κίνηση να διεισδύσει σε περιοχή ώστε να είναι προστατευμένο από την παρατήρηση των ελληνικών δυνάμεων. Τις βραδινές ώρες υπό την κάλυψη ομίχλης ακολούθησε και δεύτερο τάγμα και στις πρώτες πρωινές ώρες της 07 Απριλίου βρέθηκαν μπροστά στο μεγάλο αντιαρματικό κώλυμα του υψιπέδου, όπου και σταμάτησαν.

7 ΑΠΡΙΛΙΟY 1941
Το ξημέρωμα της δεύτερης ημέρας του αγώνα βρήκε το υψίπεδο να είναι καλυμμένο με ένα πυκνό πέπλο ομίχλης.
Οι εικόνες που ακολουθούν είναι ενδεικτικές για την κατάσταση που επικρατούσαν τον Απρίλιο της γερμανικής εισβολής στο Κάτω Νευροκόπι. Υπό αυτές τις συνθήκες οι διεισδύουσες γερμανικές δυνάμεις προσέγγισαν το οχυρό ΝΤΑΣΑΒΛΗ και το οργανωμένο ύψωμα ΚΡΕΣΤΗ που το επάνδρωνε λόχος πεζικού.
Η επίθεση στο οχυρό ΝΤΑΣΑΒΛΗ αποκρούεται, ενώ το γερμανικό πυροβολικό αναγκάστηκε να σιωπήσει, καθώς βάλλονταν από το αντίστοιχο εκτός οχυρών ελληνικό πυροβολικό.
Την 14:00 όμως οι γερμανικές δυνάμεις κατάφεραν να επιτεθούν στο ζωτικής σημασίας ύψωμα ΚΡΕΣΤΗ, που βρίσκονταν στην είσοδο της διάβασης Καλαποτίου να αιφνιδιάσουν τις ελληνικές δυνάμεις και κατόπιν σκληρού αγώνα να το καταλάβουν.
Την ίδια στιγμή στο Δεξιό Συγκρότημα Κρούσης οι γερμανικές δυνάμεις εκμεταλλευόμενες την ομίχλη εισχώρησαν μεταξύ των οχυρών ΜΠΑΜΠΑΖΩΡΑ και ΜΑΛΙΑΓΚΑ εκδιώκοντας τα ελληνικά τμήματα επιφανείας, Λίγες ώρες μετά όμως ελληνική αντεπίθεση θα αναγκάσει τους γερμανούς να επανέλθουν στις αρχικές τους θέσεις. Άκαρπη και με βαριές απώλειες για τις γερμανικές δυνάμεις ήταν και η προσπάθεια τους να καταλάβουν την νοτιοδυτική πλευρά του υψώματος του οχυρού ΛΙΣΣΕ.

Στο οχυρό ΠΕΡΙΘΩΡΙ όμως την δεύτερη μέρα της γερμανικής εισβολής ο αγώνας ήταν επικός.
08:00 ξεκίνησε η γερμανική επίθεση όμως γρήγορα καθηλώθηκε από τα πυρά του οχυρού αλλά και πυρά πλαγιοφύλαξης του οχυρού ΛΙΣΣΕ και του εκτός οχυρών πυροβολικό.
09:00 γερμανικό τμήμα δυνάμεως περίπου λόχου, κατάφερε εκμεταλλευόμενος τις νεκρές γωνίες πυρός του οχυρού από τα πολυβολεία που καταστράφηκαν την προηγούμενη μέρα, να εισέλθουν εντός του οχυρού από τα κατεστραμμένα έργα. Ο αγώνας στις στοές της Δ΄διμοιρίας του οχυρού ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ, υπό πλήρης σκότος ήταν δραματικός.
Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Διοικητή του οχυρού Λοχαγού Πεζικού Δαράτου Σπυρίδων: «…οι εκρήξεις των χειροβομβίδων, οι εκπυρσοκροτήσεις των αυτομάτων όπλων και τυφεκίων οι φωνές των τραυματισμένων Γερμανών, το βαθύ σκότος που επικρατεί εντός των στοών, έδιναν την εικόνα κολάσεως πυρός» .
Παράλληλα με τον αγώνα εντός των στοών εκδηλώνεται και ελληνική αντεπίθεση από το κύριο συγκρότημα του οχυρού για την απώθηση των γερμανικών τμημάτων από την επιφάνεια του οχυρού. Μετά από δίωρο σκληρό αγώνα οι Γερμανοί εκδιώκονται τόσο από το εσωτερικό του οχυρού, όσο και από την επιφάνεια του και αναγκάζονται να συμπτυχθούν, με βαριές απώλειες.

8 ΑΠΡΙΛΙΟY 1941
Την τρίτη ημέρα του αγώνα οι γερμανοί όχι μόνο δεν σημειώνουν πρόοδο τις επιχειρήσεις τους, αλλά κατόπιν ελληνικής αντεπίθεσης τάγματος της 7ης Μεραρχίας οι ελληνικές δυνάμεις καταφέρνουν να ανακαταλάβουν το ύψωμα ΚΡΕΣΤΗ, που ήταν και η μοναδική γερμανική επιτυχία στον τριήμερο αγώνα.
Παράλληλα όμως η 2η γερμανική ΤΘ Μεραρχία στο δυτικό άκρο του 18ου Σώματος Στρατού, μέσω του γιουγκοσλαβικού εδάφους έφτανε στη λίμνη της Δοϊράνης και εξουδετερώνοντας μικροαντιστάσεις προελαύνει για την πόλη της Θεσσαλονίκης.

9 ΑΠΡΙΛΙΟY 1941
Στις 14:00 ενώ υπογράφεται το πρωτόκολλο στο Γερμανικό Προξενείο Θεσσαλονίκης μεταξύ του Διοικητή του Τμήματος Στρατιών Ανατολικής Μακεδονίας και του Διοικητή της 2ης Γερμανικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, τα οχυρά στο Κάτω Νευροκόπι εξακολουθούν να είναι απόρθητα, ενώ και τα ελληνικά τμήματα επιφανείας σημειώνουν νέες επιτυχίες. Πλησίον του χωριού Περιθώρι αιχμαλωτίζονται γερμανικό τμήμα 102 στρατιωτών που οδηγούνται στο οχυρό ΠΑΡΤΑΛΟΥΣΚΑ, ενώ άλλο τμήμα με 250 γερμανούς αιχμαλωτίζεται και οδηγείται στην Κάτω Βροντού.
Τελικά οι ηρωικές φρουρές των οχυρών παρότι νικητές, αναγκάζονται να παραδοθούν

Τα οχυρά της Ροδόπης
Την ίδια στιγμή που διεξάγονταν ο αγώνας στο Κάτω Νευροκόπι, το ΧΧΧ (τριακοστό) Σώμα Στρατού του Γ΄Ράιχ επιχειρούσε την εισβολή στη χώρα μας από τη Θράκη μέσω των δύο βασικών οδεύσεων της Ροδόπης. Η 164 Μεραρχία πεζικού, από τη διάβαση του Εχίνου βορείως της Ξάνθης και η 50 Μεραρχία πεζικού από τη διάβαση της Νυμφαίας, βορείως της Κομοτηνής. . Από εκεί οι γερμανικές δυνάμεις μέσω της διάβασης της Νέας Καρβάλης θα κινούνταν δυτικά για κατάληψη της Θεσσαλονίκης.

Έπρεπε πρώτα όμως πρώτα να καταλάβουν τα οχυρά που έφραζαν τους δύο άξονες εισβολής. Τα οχυρά ΕΧΙΝΟΣ και ΝΥΜΦΑΙΑ. Χαρακτηριστικά των δύο οχυρών της Ροδόπης, ήταν ότι δεν είχαν πλαγιοφύλαξη και αλληλοκάλυψη άλλων οχυρών, ενώ το υποτυπώδες οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο δεν ευνοούσε την προωθήσει δυνάμεων για την υποστήριξη τους. Γι’αυτό το λόγω, η αυτονομία των οχυρών ΕΧΙΝΟΥ και ΝΥΜΦΑΙΑΣ σε πυρομαχικά, τροφή και νερό ανέρχονταν στις 15 ημέρες, ενώ τα υπόλοιπα οχυρά της γραμμής ΜΕΤΑΞΑ είχαν αυτονομία για 10 ημέρες. Επίσης δευτερεύουσες όδευσης της οροσειράς Ροδόπης, μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παράκαμψη των οχυρωμένων τοποθεσιών.

6 Απριλίου ξεκινάει η γερμανική επίθεση, της 50 (πεντηκοστής) Γερμανικής Μεραρχίας, εναντίον του οχυρού ΝΥΜΦΑΙΑ που επανδρώνονταν από δύο λόχους πεζικού. Το οχυρό δέχεται ανηλεή βομβαρδισμό με ότι διαθέσιμο διαμέτρημα είχε το εχθρικό πυροβολικό. Η επιφάνεια το οχυρού ανασκάπτεται. Παρά την διαδοχική καταστροφή της όδευσης προς Κομοτηνή από τα συμπτυσσόμενα ελληνικά προκαλυπτικά τμήματα, το γερμανικό πυροβολικό πλησιάζει ακόμα περισσότερο το οχυρό. Προωθεί και αντιαεροπορικά όπλα του των 88 χιλ. Στις 11:00 οι γερμανικές δυνάμεις έχουν καταλάβει όλα τα γύρο υψώματα και το οχυρό βάλλεται από παντού. Σκληρή όμως είναι και η απάντηση των υπερασπιστών του οχυρού. Με τα πολυβόλα τους βάλλουν προς κάθε κατεύθυνση, ακυρώνοντας κάθε εχθρική προσπάθεια προσέγγισης του, ενώ βολές όλμων εμποδίζουν την επισκευή της οδού, μη επιτρέποντας εχθρικά μηχανοκίνητα τμήματα να εισχωρήσουν στο εσωτερικό της τοποθεσίας. Στις 14:00 οι Γερμανοί καταφέρνουν να καταστρέψουν με βολές αντιαεροπορικού πυροβολικού 5 πολυβολεία του οχυρού μετωπικής άμυνας.

Την 7 Απριλίου γερμανικά τμήματα εκμεταλλευόμενα τις νεκρές ζώνες πυρός λόγω των κατεστραμμένων πολυβολείων και ελλείψη ελληνικού πυροβολικού και αεροπορίας, επικάθονται επί του οχυρού. Από τα κατεστραμμένα πολυβολεία διοχετεύουν εντός των στοών καπνογόνες χειροβομβίδες και υπό την κάλυψη φλογοβόλων εισέρχονται στο εσωτερικό του. Η ατμόσφαιρα εντός των καταφυγίων είχε γίνει πλέον αποπνικτική και οι Έλληνες μαχητές με τα βίας ανασαίνουν. Η συνέχιση του αγώνα θα οδηγούσε σε θάνατο από ασφυξία. Έτσι στις βραδινές ώρες περί της 23:30 ο Διοικητής του οχυρού ΝΥΜΦΑΙΑ διατάζει την παύση πυρός και την παράδοση του οχυρού.

Δυτικότερα την 6 Απριλίου στη διάβαση του Εχίνου, η 164 Γερμανική Μεραρχία πλησιάζει το οχυρό ΕΧΙΝΟΣ, με αργό ρυθμό λόγω των πολλαπλών καταστροφών της όδευσης από τα συμπτυσσόμενα ελληνικά προκαλυπτικά τμήματα. Το οχυρό ΕΧΙΝΟΣ μπορεί να είναι το τρίτο μεγαλύτερο της «Γραμμής ΜΕΤΑΞΑ», όμως λόγω του Ελληνοιταλικού πολέμου ο κυριότερος οπλισμός του είχε μεταφερθεί στην Ήπειρο για την ενίσχυση των εκεί επιχειρήσεων.

Από 90 πολυβόλα που αρχικά είχαν διατεθεί στο οχυρό ΕΧΙΝΟΣ, αφαιρέθηκαν τα 45 εφεδρικά πυροβόλα καθώς επίσης τα όλα τα αντιαρματικά και αντιαεροπορικά πυροβόλα. Η απουσία των δύο πυροβολείων πλαγιοφύλαξης 75 χιλ. που είχαν αποστολή την φράξη της αρματικής οδού Μελιβοίων – Πάχνης – Γλαύκης, έθετε άμεσα σε κίνδυνο το οχυρού, αφού θα μπορούσε ο εχθρός να το περισφίξει, ή απλώς να το παρακάμψει.

Την 06 Απριλίου δεν εκδηλώθηκε καμία επίθεση εναντίον του οχυρού ΕΧΙΝΟΣ. Την 07 Απριλίου όμως από τις πρωινές ώρες ξεκίνησε γερμανικός βομβαρδισμός σφοδρός βομβαρδισμός εναντίον των ελληνικών θέσεων. Η επίθεση των γερμανικών ταγμάτων εστιάστηκαν στο Συγκρότημα «Μ», που αποτελούσε την ανεξάρτητη προωθημένη διμοιρία του δεύτερου Λόχου του οχυρού ΕΧΙΝΟΣ. Η επίθεση όμως αναχαιτίζεται, με πολλές απώλειες για τους Γερμανούς. Άλλη επίθεση δεν πραγματοποιήθηκε την δεύτερη μέρα του αγώνα, εκτός από σποραδικούς βομβαρδισμούς.

Από τις πρωινές ώρες της 08 Απριλίου εκδηλώθηκε σφοδρός βομβαρδισμός εναντίον του οχυρού και κυρίως εναντίον του Συγκροτήματος «Μ», στο οποίο επιτέθηκε γερμανική διλοχία. Ο αγώνας ήταν άνισος. Ο Διοικητής του οχυρού δεν μπορούσε να υποστηρίξει το συγκροτήματος «Μ», ούτε με πυρά όλμων, τα οποία είχαν εξαντληθεί. Σύντομα τα πολυβολεία του μικρού συγκροτήματος σίγησαν, το οποίο είχε ήδη καταληφθεί. Στις 21:00 το βράδυ οι γερμανικές δυνάμεις προσβάλουν και δεύτερο μεμονωμένο Συγκροτήματος, το οποίο και εγκαταλείπει η φρουρά, καθώς η ατμόσφαιρα από τα καπνογόνα είχε γίνει αποπνικτική. Τελικός ο Διοικητής του οχυρού ΕΧΙΝΟΥ, αξιολογώντας την διαμορφωθείσα κατάσταση, χωρίς βλήματα όλμων και με μόλις 3 μετωπικά πολυβολεία σε ενέργεια, αποφασίζει με την σύμφωνη γνώμη των Αξιωματικών του, την εκκένωση του οχυρού.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Αξιολογώντας την αξία της Οχυρωματικής γραμμής ΜΕΤΑΞΑ, μπορούμε τα εξάγουμε με ασφάλεια τα παρακάτω συμπεράσματα:
Σε σύνορα που μειονεκτούσαν στρατηγικά σε όλου στους τομείς, δημιουργήθηκαν αμυντικά στηρίγματα σημαντικής αξίας πάνω σε όλες τις ευπρόσβλητες κατευθύνεις. Δυνάμεις πεζικού χωρίς αεροπορία και άρματα μάχης, υποστηριζόμενα με λίγα απηρχαιωμένα πυροβόλα, μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν με αξιοπρέπεια τον ισχυρότερο στρατό του τότε κόσμου.
Τα οχυρά και οι υπερασπιστές αυτών επιτέλεσαν την αποστολή τους στο ακέραιο, αμυνόμενοι μέχρις εσχάτων.
Τα οχυρά θα μας θυμίζoυν ότι η ελευθερία ενός έθνους είναι αδιαπραγμάτευτη, δεν παραχωρείται αλλά κατακτείται μόνο μέσα από πράξεις αυταπάρνησης.
θα μας θυμίζουν ότι πρέπει να ασκούμαστε στα πολεμικά, όχι λατρεύοντας τον πόλεμο, αλλά για να είμαστε σε θέση να υπερασπιστούμε την ελευθερία και την αξιοπρέπειά μας..

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Διάλεξη στην ημερίδα Οχυρά 1941 – Το 2ο “ΟΧΙ” που πραγματοποιήθηκε την 1/2/2017 στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Όλες οι παρουσιάσεις περιλαμβάνονται στην έκδοση : “Η εποποιία του Ρούπελ & τα οχυρά της Γραμμής Μεταξά” (Εκδόσεις Πελασγός – Κοιν.Σ.Επ. Άγκιστρο Δράση – 2017).

INFO⊃ Γεννήθηκε και μεγάλωσε στις Σέρρες. Το 2002 αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού Πεζικού και στη συνέχεια υπηρέτησε σε μονάδες του Έβρου, του Βορειοανατολικού Αιγαίου και σε θέσεις επιτελείου σε Σχηματισμούς του Δ΄ Σώματος Στρατού. Παράλληλα από το 2006 ασχολείται συστηματικά με την Οχυρωματική Γραμμή ΜΕΤΑΞΑ, σε ότι αφορά, τον εντοπισμό και καταγραφή τμημάτων της οχύρωσης, λεπτομέρειες των οποίων στερούνται σήμερα από τα αρχεία της Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Σχετικές μελέτες έχει υποβάλει στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, με σημαντικότερες την αποτύπωση σε κλίμακα 1:1000 των οχυρών Εχίνος και Νυμφαία. Επιπρόσθετα έχει εκδώσει ένα δύο έργα για το οχυρό Ρούπελ («Η Στενωπός Ρούπελ», «Οχυρό Ρούπελ 1936-1941», και άλλα δύο μυθιστορήματα.